محبت و رحمت

حبیب الله فرحزاد

ص: 2

با اضافات و ویرایش جدید

ص: 3

ص: 4

جود بر بندگان .....48

سرآغاز کتاب آفرینش .....50

گستره رحمت الهی .....51

شتابزدگی .....52

تأمل و اندیشه در کارها .....54

خلوت گزیده را به تماشا چه حاجت است! .....56

دو روی یک سکه .....56

پایتخت خداوند .....57

روزنه هایی به عالم غیب .....58

شعاع روح .....59

خویشتن یابی در خلوت یار .....60

3........................................................................................................

اصول دین در صلوات.....63

پیروی از سنت پیامبر خدا.....64

ظهور رحمت.....64

نفرین نوح.....67

وجود پیامبر، مانع عذاب الهی.......68

دامنه شفاعت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام .....69

رحمت برای جهانیان .....71

درباره حاج اسماعیل دولابی (ره).....73

دل عبرت بین .....74

بیرون از تعین ها.....75

سخاوت و بخشش.....76

سال های سکوت و گریه.....77

ص: 6

انس با قرآن .....78

الهامات الهی ......79

شراب بهشتی.....79

الطیف ترین معانی ......81

شراب طهور.....82

همیشه در مبعث.....83

اشتیاق به علوم اهل بیت علیهم السلام.....84

چشمه های حکمت.....85

تعلق خاطر به قم .....88

شاهد صدق.....88

4.......................................................................................................

رمز اجابت دعا .....91

عشق ورزی خداوند به بندگانش.....93

پیامبر خدا، مهربان ترین مردم.....96

شدت مهر خدا....97

ایمان درونی به خدا و اهل بیت علیهم السلام.....98

تو که با دشمنان نظر داری!.....99

موسی و قارون .....101

غضب موسی.....102

موسی بر سر سفره فرعون.....102

هر کجا تو با منی من خوشدلم.....103

استغاثه قارون به موسی .....104

رحمت فراگیر خداوند .....105

رحمانیت خداوند .....106

ص: 7

5.......................................................................................................

نزدیک ترین مردم به پیامبرصلی الله علیه واله.....109

پیامبر رحمت.....111

مهر و انذار.....113

زبان حال انسان ها.....115

دین فطرت.....116

در انتظار رحمت خدا.....117

گناه و تجلی آمرزش خداوند....118

الطف پنهان.....119

فدائی حق.....121

وعده های خداوند.....121

لذت محبت.....123

سر و جان پیامبر.....125

6.......................................................................................................

صلوات و آمرزش گناهان .....127

کیمیای محبت .....128

محبت، محور یگانگی.....129

محبت در کانون خانواده.....130

بهشت محبت.....131

تولید محبت.....133

جذبه ی محبت.....133

انس با محبوب.....134

لذت ماندگار .....135

یگانگی و یکرنگی .....135

ص: 8

در محضر دوست.....137

وقتی سختی ها رنگ می بازد.....139

مراتب دوستی و دشمنی.....140

اکسیر محبت .....141

بنده عشق .....143

دگرگون محبت.....143

حنانه شو حنانه شو .....144

عشق و محبت در ذات هستی.....145

محبت و سنخیت .....146

7........................................................................................................

محبوب خدا .....151

تلقین محبت .....152

غنچه ی دل....153

آب محبت .....154

محبت در عبادت....155

دعای کوتاه و جامع.....157

نعمت های پنهان 158

کلاس محبت ....159

در گردونه محبت.....161

محبت، اساس احکام خدا.....162

اظهار محبت.....163

ارتباط بین خالق و مخلوق.....164

موسی و شبان.....165

که در عشق در دفتر نباشد..... 168

ادب عشق ......169

ص: 9

8.........................................................................................................

مقام خلت .....171

صدای سخن عشق.....172

رحمت برای اشقیا.....175

همخوانی آیات و روایات.....176

خیرخواهی برای خلق.....177

حمام محبت .....177

پیام آوران کوچک.....178

آیت الله آسیدابوالحسن اصفهانی.....179

غنای نفس.....180

بخل و سخاوت.....182

شاد کردن دل دیگران.....184

شیرینی مؤمن.....186

درس محبت.....189

9.........................................................................................................

مقصد پیامبر اسلام.....191

بیا تا گل برافشانیم .....193

پیمان فطرت .....195

تماشای زیبایی ها.....197

خودبینی و خدابینی .....198

غنچه هایی که میشکفد .....200

باغبان هستی .....202

در مسیر کمال .....204

جذبه اهل بیت علیهم السلام .....205

ص: 10

عشق در عبادت.....207

آشتی با خدا .....209

باز نمودن راه خدا.....210

دلال محبت.....211

طرحی نو .....212

غم سنگین دنیا.....213

فطرت پاک کودکان .....215

10......................................................................................................

لذت اهل محبت .....217

به سوی سرچشمه کمال.....220

غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد .....221

راه بی برگشت.....222

مرا عشق تو بس .....224

نمونه های بهشتی.....225

لذت دیدار خدا .....225

لذت دیدار مؤمن .....227

پشت پا زدن به غیر خدا.....228

جذبه ی روحی پیامبر خدا.....229

درخواست محبت ......230

نقش تفأل در تقدیر......232

ایجاد صلح بین خلق و خالق.....233

شگردهایی برای بخشودن .....234

جذب کامل .....237

گستره رحمت خداوند در قیامت .....239

ص: 11

11.....................................................................................................

دیدار خداوند.....241

بهشت رضا .....243

هم صحبت یار.....245

حکمتها، محکوم خداوند....247

ره آورد سکوت.....249

محبت اهل عبادت....250

درخت دوستی.....252

با کریمان کارها دشوار نیست .....253

خدای گذشت و احسان....255

نکته هایی در تجهیز میت.....257

رحمت برای ستمکاران....258

بنده فراری.....258

ظهور رحمت حق در اهل بیت....261

مهر پرنده به جوجه هایش .....262

شعور موجودات .....263

اصلاح بینش .....264

دو چوب رحمت .....265

12......................................................................................................

صلوات ابتر .....269

حقیقت دین .....270

به عشق اهل بیت.....272

پرتوی از نور خورشید .....273

برکت نام محمد ....275

ص: 12

محبوب دلها.....275

بوی عصمت.....277

هر کسی با محبوبش.....280

سنگینی عبادت برای شیعیان.....282

شیطان بر سر راه خدا .....283

اختلاط نور و ظلمت .....285

چرا خداوند این گونه آفرید؟.....286

تغییر سرنوشت......287

آیه های بشارت و امید.....288

خوش بینی به خداوند.....290

اسرار مگو.....291

منزلت فاطمه معصومه سلام الله علیها.....295

قم و اهل قم .....296

بهشت نقد.....298

13.....................................................................................................

یاد پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم کنار یاد خدا.....301

قرب و محبت خداوند.....302

شمشیر محبت .....306

سخن از رحمت خدا....307

رحمت و مدارا، شیوه مدیریتی پیامبر خدا.....309

درخواست محبت .....311

جلب رحمت الهی.....311

امید بخش ترین آیه ها.....315

حسناتی که سیئات را محو می کند.....315

ص: 13

تبدیل بدی ها به خوبی ها .....317

بندگان خاص خدای رحمان .....318

فروتنی در راه رفتن .....319

برخورد کریمانه با جاهلان.....320

گستره شفاعت پیامبر اسلام .....322

عظمت و فضیلت حدیث کسا.....323

قیامت و منزلت پیامبرصلی الله علیه وآله.....326

بهترین آیه در قرآن .....328

سخن از رحمت و مغفرت خداوند .....330

14......................................................................................................

فضیلت ماه شعبان ....333

بهشت آسان .....334

شیرینی مؤمن .....336

چهره شاد و حزن پنهان.....337

شاد کردن دیگران .....338

مهربان تر از مادر .....340

ظهور رحمت خدا در قیامت.....344

رحمت فراگیر خداوند .....345

رحمت خدا و پوشش گناهان.....346

شهادت بر گناه .....348

توبه، گریز از حدود الهی.....349

اقرار جاهلانه.....350

پوشاندن زشتی ها.....352

ص: 14

اقرار به گناه در پیشگاه خدا.....354

راههای نفوذ شیطان.....356

گریز از شیطان .....358

15....................................................................................................

کار همیشگی خدا و فرشتگان.....361

نشانه ها و آثار محبت.....362

محبت موجودات عالم.....363

تخفیف عذاب برای ابولهب.....364

عظمت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله.....365

بندهای از بندگان پیامبر.....367

مقصود آفرینش.....368

شدت خیرخواهی.....369

در فراق پیامبرصلی الله علیه وآله .....370

جاذبه و نفوذ پیامبر خداصلی الله علیه وآله.....371

عزت و عظمت مسلمانان.....371

جلوه هنر و زیبایی.....373

نور فراگیر رسول خداصلی الله علیه وآله.....374

محبت اهل بیت علیهم السلام.....375

باب الحسین علیه السلام.....376

میثاق خداوند .....376

تمسک به ریسمان الهی.....377

جان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم.....380

بهترین فرصت برای اتصال به اهل بیت علیهم السلام.....382

ص: 15

خلاصه ای از زندگی و شخصیت برخی از بزرگان که نامشان در کتاب آمده.....385

*مرحوم آیت الله شیخ محمدجواد انصاری همدانی .....385

*مرحوم آیت الله شیخ محمد تقی بافقی .....386

*مرحوم آیت الله حاج سیدرضا بهاء الدینی ....386

*مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی .....387

*مرحوم شیخ عبدالکریم حامد .....388

*مرحوم حاج محمداسماعیل دولابی .....388

*مرحوم آیت الله سیدهاشم رضوی .....389

*مرحوم میرزا عبدالله شالچی .....390

*مرحوم آیت الله ملانظرعلی طالقانی .....391

*مرحوم آیت الله سید محمد فشارکی .....391

*مرحوم آیت الله سید علی قاضی طباطبایی .....391

*مرحوم کربلایی احمد .....392

*مرحوم ملاکاظم ساروقی .....393

*ملا عبدالله قطب از عرفای قرن نهم هجری .....393

فهرست آیات .....395

فهرست روایات و دعاها .....401

فهرست اشعار .....417

فهرست اعلام .....421

کتابنامه.....426

ص: 16

الهی، همچون حضرت موسی کلیم اللہ، حضرت عیسی روح الله و حضرت ابراهیم خلیل الله علیهم السلام همه در تب و تاب آن اند تا از شیعیان این چهارده نور پاک باشند و از این امت مرحومه شمرده شوند.

و ما خدای مهر و رحمت را بی حد سپاس می گوییم که این نعمت بزرگ و نیز نعمت های بی شمارش را بی آنکه استحقاق آن را داشته باشیم به ما مرحمت فرمود ؛ «یا مبتدئا بالنعم قبل استحقاقها!»

آشنایی با عالمان ربانی و بندگان صالح و اولیای شایسته خداوند که واسطه فیض و راهگشای ما به سوی محبوب و حضرات معصومان علیهم السلام بوده و هستند، یکی دیگر از آن نعمت های بزرگ الهی است. و حقیقتا این لطف و عنایت ویژه خداوند به ماست.

شکرها داریم از عشق ای خدا

کو ز لطف تو حکایت می کند

یکی از این بزرگواران که سالیان درازی توفیق بهره مندی از فیض حضورشان را داشتیم، گاه با اشارتی توصیه می فرمودند که با دوستان و خانواده ها جلساتی داشته باشیم. اما بنده خیلی جدی نمی گرفتم، تا آنکه اصرار و پیگیری مجدانه آن بزرگوار مرا مصمم ساخت تا برای عده ای از عزیزان جلساتی دوستانه داشته باشم. و این توفیقی بود که نصیب این حقیر شد.

در این جلسات هفتگی، در طی چندین سال موضوعات مختلف و متنوعی مطرح می شد؛ تا اینکه تصمیم بر آن شد که به بررسی سیره برترین شخص عالم هستی، یعنی وجود نازنین پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت آن حضرت که نفس پیامبرند بپردازیم. باشد که از این رهگذر به مصداق آیه شریفه «لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة» بستری برای پیروی از آن وجود

ص: 18

نازنین فراهم آید و سیره آن بزرگواران را در تمام ابعاد زندگی الگو و نمونه قرار دهیم و به فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام سر تسلیم و طاعت فرود آوریم؛ آنجا که فرمودند:

واقتدوا بهدی نبیکم فانه أفضل الهدی و استنوا بسنته فانها أهدی السنن؛(1)به راه و رسم پیامبر تان اقتدا کنید که بهترین راه و رسم هاست و رفتارتان را با سیره و روش پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم تطبیق دهید که هدایت کننده ترین روش هاست.

و نیز فرمودند:

فتاسّ بنبیک الأطیب الأطهر - صلی الله علیه و آله - فان فیه أسوة لمن تاسی و عزاء لمن تعزی و أحب العباد إلی الله المتاسی بنبیه والمقتص لأثره؛(2) از پیامبر پاک و پاکیزه ات صلی الله علیه وآله وسلم پیروی کن ؛ زیرا سیره و راه و رسمش سرمشقی است برای آن کس که بخواهد تأسی جوید و انتسابی است (عالی) برای کسی که بخواهد منتسب گردد. و محبوب ترین بندگان نزد خداوند کسی است که از پیامبرش الگو پذیرد و قدم جای قدم او بگذارد.

از این رو توفیق الهی نصیب شد تا به یاری حق بحث سیره پیامبر و اهل بیت علیهم السلام را پی بگیریم. ناگفته نماند که در این میان نکته های اخلاقی و معنوی و عرفانی و تذکراتی برگرفته از روایات و شرح حال بزرگان و نیز

ص: 19

نکات نابی را که احیانا در طول معاشرت با بزرگانی به خاطر داشتم مطرح کرده ام تا همه از آن بهره مند شویم. اگر در این گفته ها حسن و کمال و خیری هست، همه از الطاف و عنایات حضرت حق و چهارده معصوم پاک علیهم السلام است.

إن ذکر الخیر کنتم أوله و اصله و فرعه و معدنه و ماواه و منتهاه؛(1)اگر از خیر ذکری شود، شما اهل بیت، اول و اصل و فرع و معدن و جایگاه و منتهای آن خیر هستید. ما عدم هاییم هستی ها نما

تو وجود مطلق هستی ما

این همه آوازها از شه بود

گر چه از حلقوم عبدالله بود

چون عده ای از دوستان اصرار بر تنظیم و چاپ این مباحث داشتند، بر آن شدیم تا به توفیق حق تعالی این مباحث را به این صورت که در برابر دیدگان شماست، به شما خوانندگان گرامی تقدیم کنیم. در پایان ذکر چند نکته را لازم می دانم :

1- از همه عزیزانی که در آماده سازی و چاپ و انتشار این مجموعه تلاش نمودند، به ویژه از برادر بزرگوار جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای اسدی که مسئولیت تدوین و ویرایش این مباحث را به عهده داشتند، تشکر و قدردانی می کنم.

2- به یاری خداوند این سلسله مباحث تحت عنوان سیره پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در چندین جلد منتشر خواهد شد.

ص: 20

3- چنانچه دوستان عزیز و خوانندگان گرامی با دقت و از سر تأمل مطالب را مورد مطالعه قرار دهند، امید است فضای جدیدی فراروی آنان گشوده شود و با بینشی نو راه نزدیک قرب الهی را که محبت خوبان است باز شناسند.

الهی فاسلک بنا سبل الوصول إلیک و سیرنا فی أقرب الطرق للوفود علیک؛(1)

خداوندا ! ما را به راه وصالت راهبری کن و ازنزدیک ترین راه های ورود به پیشگاهت رهسپار مان گردان.

4- برای آشنایی خوانندگان گرامی با برخی از بزرگانی که نامشان در این کتاب آمده است، خلاصه ای از زندگی و شخصیت آنان را در پایان همین مجموعه آورده ایم.

5- امید است همه سروران و عزیزانی که این مجموعه را مورد مطالعه قرار می دهند، با نظرات و پیشنهادهای سازنده خود ما را در تکمیل و ارائه بهتر این مباحث یاری دهند.

این همه گفتیم لیک اندر بسیچ

بی عنایات خدا هیچیم هیچ

بی عنایات حق و خاصان حق

گر ملک باشد سیا هستش ورق

والسلام علیکم ۔ حبیب الله فرحزاد

مشهد مقدس - 17 صفر المظفر 1429

ص: 21

ص: 22

اینکه برای خدا شریک قائل نشویم، خداپرست باشیم، مردم پرست و بت پرست و هواپرست نباشیم، بحث بسیار مهمی است که تمام خیرات در پرتو آن است. هر انسانی تا در مسیر توحید قرار نگیرد، آن لطف و عنایت ویژه بر سرش نمی ریزد. هر کس، هر چند یهودی و بت پرست، وقتی به بن بست برسد و بتش کنار رود و برایش انقطاع از غیر خدا حاصل شود، رحمت الهی او را فرا می گیرد.اصلا انبیا برای همین مهم آمده اند؛ برای مبارزه با شرک و بت پرستی، برای اینکه بشر چیزی را در کنار خدا قرار ندهد. انبیا آمده اند تا بشر را در مسیر توحید و کمال انسانی قرار دهند. این است که امیرالمؤمنین علیه السلام اساس وصیت خویش را مبارزه با شرک قرار داده است؛ «آن لا تشرکوا بالله شیئا.» و در کنار آن «و محمد صلی الله علیه و آله فلا تضیعوا سنه»؛ و سنت و سیره پیامبر را هم ضایع نکنید. این دو اصل مهم، دو ستون خیمه کمال و دو چراغ هدایت است. حضرت فرموده اند: این دو ستون را همیشه برافراشته و این دو چراغ را همیشه روشن نگه دارید.اگر آدمی مشرک نباشد و از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیروی کند، همه کارهایش درست خواهد بود. پیروی از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دست یافتن به حیات و زندگانی پاک و پاکیزه است. سیره ها و سنت های ریز و درشت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم راه و روش خوب زندگی کردن است. مثلا پیامبر خدا به همه سلام می کردند، ما هم سلام کنیم.

ص: 24

معتقدم کسی که یک سیره از سیره های پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را به طور اساسی دنبال کند، نجات پیدا می کند؛ چون این ها مثل زنجیر به هم متصل اند. ببینید، اگر از همین یک سیره سلام کردن پیروی کنید، تکبر از وجودتان رخت بر می بندد و متواضع می شوید. خداوند نیز برای همین تواضع، شما را بالا می برد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ما تواضع أحد إلا رفعه الله؛(1) هیچ کس تواضع نکرد، جز اینکه خداوند درجه و مقام او را رفیع گردانید. همچنین از امام حسن عسکری علیه السلام روایت شده است: کسی که در برابر برادران دینی خود تواضع کند، خداوند او را در جایگاه صد یقین قرار خواهد داد:من تواضع فی الدنیا لإخوانه فهو عند الله من الصدیقین و من شیعة علی بن ابی طالب علیه السلام حقا؛ (2)کسی که در دنیا برای برادران ایمانی خود تواضع و فروتنی کند، نزد خداوند از صدیقین و از پیروان حقیقی علی بن ابی طالب علیه السلام خواهد بود. پیروی از یک سنت رسول خدا، انسان را چقدر اوج می دهد؛ تا آنجا که او را در مقام صدیقین و در شمار شیعیان راستین امیر مؤمنان علیه السلام که جایگاه بسیار بلندی است قرار می دهد!

ص: 26

امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است که خداوند به خاطر این صفات خوبش چهارصد سال به او مهلت داد. بعضی افراد از فرعون هم پست ترند. یکی از صفات خوب فرعون این بود که بر سر در خانه اش نوشته بود: «بسم الله الرحمن الرحیم». (1)پیش مردم نفهم می گفت: «« أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی » ؛ من پرور دگار برتر شما هستم!»، (2) ولی مخفیانه لباس های فرعونی اش را در می آورد و به درگاه خدا ناله می کرد. یکی دیگر از کارهای خوب فرعون اطعام بود. عده ای را مأمور کرده بود و آشپزخانه ای راه انداخته بود که شکم های مردم را سیر کند. از یک طرف آدم می کشت و خباثت می کرد و از طرف دیگر احسان هایی داشت. حضرت امیر علیه السلام فرمود: به خاطر همین کارها اجلش طولانی شد. (3)در روایت آمده است:ما أحسن محسن من مسلم و لا کافر إلااثابه الله؛ (4)هر کس احسان کند، مسلمان باشد یا کافر، خداوند پاداش او را خواهد داد. برخی از کارها اثر وضعی دارد، شرطش هم ایمان و اسلام نیست؛ مثل گریه کردن برای امام حسین علیه السلام . منتها برای کافر اثرش کمتر است. کافر هم اگر بر مصائب حضرت سیدالشهداعلیه السلام گریه کند اثر دارد. احسان هم از چیزهایی است که اثرش به مؤمن و کافر می رسد. منتها برای کافر آثار

ص: 28

دنیوی دارد؛ مثلا مالش فراوان و بلاها از او دور می شود. خداوند در قرآن کریم فرموده است:

«هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ »؛(1) پاداش احسان جز احسان نیست. در ذیل همین آیه کریمه از امام صادق علیه السلام روایت شده است: جرت فی الکافر والمؤمن و البر والفاجر؛ (2)این آیه در باره کافر و مؤمن و نیکوکار و فاجر جاری است.یعنی کافر هم اگر کار خیر انجام دهد، اثر وضعی دارد. فرعون به مردم اطعام می داد؛ به خاطر همین عمرش طولانی شد. روزی که آشپزخانه او تعطیل شد، جبرئیل آمد و «بسم الله الرحمن الرحیم» را از سر در خانه او پاک کرد. یعنی از سایۂ رحمن و رحیم بیرون آمد. و فردای آن روز غرق شد.از دیگر کارهای خوب فرعون این بود که غیرت داشت و ناموسش را در معرض نامحرم نمی گذاشت. یکی دیگر از کارهایش این بود که «سهل الحجاب» بود؛(3) یعنی افرادی که می خواستند به دیدن او بیایند و با او کار داشتند، بدون حاجب و دربان وارد می شدند و با او دیدار می کردند. این طور نبود که دسترسی مردم به او غیر ممکن یا مشکل باشد. برای ملاقات با برخی از مسئولین چند ماه باید در نوبت بمانی. قربان این خدا که هر وقت بخواهی می توانی بدون نوبت و وقت ملاقات با او صحبت کنی! مگر عقل

ص: 29

ما کم است که به در خانه اهل دنیا برویم! به قول حافظ: بر در ارباب بی مروت دنیا چند نشینی که خواجه کی ز در آید

باید مدت ها در نوبت بنشینی تا به او برسی. تازه معلوم نیست که مشکل شما را حل کند. پیش خدا و امام زمان برو. همه جا و همه وقت می توانی با آن ها ملاقات و صحبت کنی. شب و روز بیدارند و به شما پاسخ می دهند. امام معصوم و پیغمبر اگر خواب هم باشند، جواب می دهند. آیا اگر کسی نیمه شب امام زمان علیه السلام را صدا بزند، جواب نمی دهد؟ حضرت امیرعلیه السلام فرمود: إن میتنا لم یمت و غائبنا لم یغب و ان قتلانا أن یقتلوا؛(1) یقینا میت ما نمرده است و غائب ما غائب نیست و کشته های ما کشته نیستند. فرعون سهل الحجاب بود. به همین دلیل حضرت موسی که در آن ایام چوپان بود و لباس چویانی در تنش بود، با حضرت هارون به ملاقات فرعون آمدند؛ کسی که می گفت: «انا ربکم الأعلی؛ من خدای بزرگ شما هستم.» البته این سخن را همه می گویند؛ هر کس به زبانی. فرعون بدبخت نفهم اسمش بد در رفته است. وگرنه «أنا ربکم الاعلی» گوش دنیا را پر کرده است. یکی از بزرگان می فرمودند: تنها منصور حلاج «انا الحق» نمی گفت، همه می گویند. تا به حال کسی را دیده اید که بگوید: «آنا الباطل»، همه می گویند: «أنا الحق».

ص: 30

فرعون کسی است که ادعای خدایی می کرد، اما یک چوپان می آید و به او می گوید: به من ایمان بیاور! البته به او بر می خورد. حضرت امیر علیه السلام در خطبه قاصعه ورود موسی و هارون را بر فرعون با لباس های پشمین چوپانی جنین توصیف می کند:موسی بن عمران با برادرش هارون علیهما السلام بر فرعون وارد شدند، در حالی که لباس های پشمین به تن داشتند و در دست هر کدام عصایی بود. با او شرط کردند که اگر تسلیم فرمان پروردگار شود، حکومت و ملکش باقی بماند و عزت و قدرتش دوام یابد. اما او گفت: آیا از این دو تعجب نمی کنید که با من شرط می کنند که بقای ملک و دوام عزتم بسته به خواسته آن ها باشد، در حالی که خودشان فقر و بیچارگی از سر و وضعشان می بارد. (1)یک چوپان با آن سر و وضع آمده و به فرعونی که ادعای خدایی می کند می گوید: به من ایمان بیاور. اطرافیان فرعون از این منظره خیلی خندیدند و مسخره کردند. دلقک فرعون این صحنه را اسباب مسخرگی قرار داده بود و گاه گاهی لباسی همچون لباس چوپانی موسای کلیم الله می پوشید و خود را به حضرت موسی شبیه می ساخت و وارد مجلس فرعون می شد و می گفت: به من ایمان بیاورید. و همه زیر خنده می زدند. در روایت آمده است: وقتی فرعون و اطرافیانش غرق شدند، این دلقک نجات پیدا کرد و غرق نشد. حضرت موسی علیه السلام به خدای متعال عرض کرد: چرا این دلقک را غرق نکردی! خداوند فرمود: چون خودش را شبیه کلیم

ص: 31

من کرده بود، از غرق شدن در آب دنیا نجات پیدا کرد. (1)همین شبیه شدن هم بی اثر نیست. البته انسان اگر شبیه می شود، سعی کند شبیه خوب ها شود. مبادا در تعزیه ها شبیه شمر بشوید! چون ممکن است اثر منفی بگذارد. نقش مخالف بازی کردن خیلی سخت است؛ چون برخلاف فطرت و وجدان است.فرمود: محبوب ترین بندگان نزد خداوند کسی است که به پیامبر خدا تأسی کند. راه رفتنش، حرف زدنش، معاشرتش، نشست و برخاستش، رفتارش همه شبیه به پیامبر خدا باشد.

«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ (1)به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان نرم و مهربان شدی، اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مظهر رحمت الهی است و جز رحمت چیزی از او صادر نمی شود. اگر کافر را هم می کشد رحمت است؛ چون جلوی بدی ها را می گیرد. برای بدها، برای شیاطین، برای منافقین هم رحمت است؛ چون کاربرد آن ها را کم می کند. پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم انذارهایش هم همه رحمت و بشارت است. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: من حذرک کمن بشرک؛(2) کسی که تو را انذار کند و برحذر دارد، مثل کسی است که به تو بشارت دهد. تمام انذارهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از شدت رأفت و رحمت است. کسی را که دوست داشته باشید، اگر بیمار شد، رهایش نمی کنید؛ داروی تلخ به او می خورانید، به او آمپول می زنید، حتی او را به دست تیغ جراحی می سپارید، هر چند برخلاف میلش باشد. آن مهر و محبت شما اجازه نمی دهد که او را به حال خود واگذارید، یا روی میلش رفتار کنید. در قدیم اگر می خواستند بچه را حمام ببرند و نمی آمد، یا می خواستند به او دارو بدهند و نمی خورد، می گفتند: اگر نیایی یا اگر نخوری، میگویم

ص: 33

لولو بیاید و تو را بخورد. آن زمان از این لولوها فراوان بود. مادرها چپ و راست می گفتند: لولو. با لولو کارهایشان را سر و سامان می دادند. همه اینها برخاسته از محبت مادر به فرزند بود.اگر دیدید مادری به زور و با کتک به فرزند کوچکش دارو می دهد، این غضب است یا رحمت؟ ظاهرش تندی و غضب است، ولی باطنش رحمت است. در حدیث آمده است: چند نفر از کفار را اسیر و در غل و زنجیر کرده بودند. پیامبر خدا به آن ها نگاهی کردند و تبسم نمودند. کفار گفتند: می گویند: شما پیغمبر مهربانی هستید؛ ما را در غل و زنجیر کرده اید و می خندید! پیامبر فرمود: ما می خواهیم با غل و زنجیر شما را به سوی خیر بکشیم و به بهشت ببریم. تبسم من برای این است که شما می خواهید فرار کنید.(1)

جان گرگان و سگان از هم جداست

متحد جان های مردان خداست

اگر دوتا دل واقعا یکی شود، یعنی من و تو نداشته باشیم، جیبمان یکی می شود، آبرویمان یکی می شود، خواهش هایمان یکی می شود. اگر کسی به شما ضرر زد، به من ضرر زده است. همچنین ضرر به من، ضرر به شماست. اگر خیری به من رسید، شما خوشحال می شوید و اگر خیری به شما رسید، من خوشحال می شوم. اگر ضرر به شما رسید، من پکر می شوم و اگر به من رسید، شما پکر می شوید. این خیلی مهم است.«و لا یزالون مختلفین إلا من رحم ربک؛ و مردم همواره در اختلاف اند، مگر اینکه خدا رحم کند.» واقعا همین طور است. کار خیلی مشکل است، مگر اینکه خدا رحم کند و این اختلاف از میان برود و دل ها یکی شود. خداوند بعد می فرماید: « وَلِذَلِکَ خَلَقَهُمْ .»(1) در تفسیر آمده است: «ای للرحمه»؛ (2) یعنی آن ها را برای همین رحمت آفریدیم. یعنی انسان ها را برای رحمت خلق کردیم، نه برای اختلاف.

صحرای قیامت بروند، هر کس که به آن ها آبی یا غذایی داده است، یا کمکی کرده است، مورد شفاعت واقع می شود. امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین نقل فرموده اند: ما من أهل بیت یدخل واحد منهم الجنة إلا دخلوا أجمعین الجنة. قیل: وکیف ذلک؟ قال یشفع فیهم فیشفع حتی الخادم فیقول: یا رب خویدمتی کانت تقینی الحر و القر فیشفع فیها؛ (1)هر اهل بیتی که یک نفر آن ها داخل بهشت شود، همه آنان به بهشت می روند. گفته شد: چگونه چنین چیزی ممکن است؟ حضرت فرمود: آن یک نفر بهشتی از آنان شفاعت می کند و شفاعتش پذیرفته می شود. حتی از خادم خود هم شفاعت می کند و می گوید: پروردگارا ،یک خادم کوچکی هم داشتم که مرا از گرما و سرما محافظت می کرد و از او نیز شفاعت می کند. مؤمن وقتی وصل شد، اگر همه عالم به او دست بزنند، دست همه را می گیرد و نجات می دهد. در باب شفاعت آمده است : هر کس به مؤمنی خدمت و محبتی کرده است، به او نظر می شود. اولیای خدا که پرتوی از غنای الهی به آن ها خورده است، اگر به کسی می گویند این کار را بکن، می خواهند خیری به او برسانند. امام حسین علیه السلام محتاج شمر و لشکر عمر سعد نبود، محتاج یک ظرف آب نبود. اگر این چنین باشد، امام نیست. اگر فرمود: به من آب بدهید، یا فرمود: «هل من ناصر ینصرنی، هل من معین یعیننی؛ آیا کسی هست مرا یاری

ص: 36

کند، آیا کسی هست مرا کمک کند!» می خواست آب به آن ها بدهد، می خواست خیر به آن ها برساند، می خواست رحمشان طلوع کند و رحمت خدا آن ها را فرا گیرد و نجات پیدا کنند. وگرنه امام علیه السلام مظهر غنای الهی است؛ به کسی و چیزی احتیاج ندارد. چند لحظه دیگر هم صبر می کرد و کار تمام می شد.

گریه کرد، به او نوح گفتند. (1)وقتی امتش را نفرین کرد و همه غرق شدند، شیطان نزد او آمد و از او تشکر کرد. اگر دشمن از انسان تشکر کند، معلوم می شود که کاری کرده است که از آن خوشش آمده است. می گویند: یک انسان احمقی از افلاطون تعریف و تمجید کرد. افلاطون ناراحت شد. پرسیدند: چرا ناراحت شدی، او که از شما تعریف کرد؟! گفت: نمی دانم چه کار احمقانه ای از من سر زده، که این احمق از من خوشش آمده است! خداوند از پس بنده هایش بر می آید؛ یعنی اگر پیغمبری زود نفرین کند، یا از بنده هایش کم طرفداری کند، توبیخش می کند و یا درجه او را پایین می آورد. حضرت یونس را در شکم ماهی زندانی کرد. آیا هیچ حاکمی می تواند کسی را در شکم ماهی زندانی کند؟ در زندان های دنیا آب و غذا می خورند، راه می روند، یک نفسی می کشند. آیا شما دیده اید کسی را در شکم ماهی، آن هم در قعر دریا زندانی کنند؟ در جایی که ظلمات محض است: «فنادی فی الظلمات...»؛ یعنی هم در شکم ماهی و هم در قعر دریا که شعاعی از نور وجود ندارد. اگر حضرت یونس «سبحانک إنی کنت من الظالمین» نمی گفت، خداوند تا قیامت او را در آنجا نگه می داشت. فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ ؛ (2)و اگر او از تسبیح کنندگان نبود، تا روز قیامت در شکم ماهی می ماند.

ص: 38

خداوند حضرت یونس را این چنین توبیخ کرد؟ به خاطر اینکه از پس بنده هایش بربیاید.

ببینید امامان ما چگونه راه جهنم را می بندند: خدایا، خودت در قرآن فرموده ای : «وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ ؛(1)و اما سائل را از خود مرانید». خدایا، ما هم سائل توایم. خدایا، خودت در قرآن گفتی: «ان نعفو عمن ظلمنا؛ کسانی را که در حق ما ظلم کردند ببخشیم». خدایا، ما به خودمان ظلم کردیم، ما را عفو کن. خدایا، خودت در قرآن فرموده ای که به زیر دستانم احسان کنیم : «امرتنا بالإحسان إلی ما ملکت ایماننا.» خدایا، ما عبد تو هستیم، ما را از آتش جهنم آزاد کن.(2)

می گوید: «یا عبدی لم التفت؛ برای چه نگاهت را برگرداندی؟» می گوید: «یا رب ما کان ظنی بک هذا؛ خدایا، گمان من به تو این نبود.» خداوند می فرماید: ای بنده من، گمان تو به من چه بود؟ می گوید: «یا رب کان ظنی بک ان تغفر لی خطیئتی و تسکننی جنتک؛ پروردگارا، گمان من به تو این بود که گناهان مرا می بخشی و مرا به بهشت می بری» امام صادق علیه السلام می فرماید: خدای متعال پنح قسم می خورد و می گوید: «ملائکتی و عزتی و جلالی و آلائی و بلائی و ارتفاع مکانی ماظن بی هذا ساعة من حیاته خیرا قط و لو ظن بی ساعة من حیاته خیراماروعته بالنار، اجیزوا له کذبه و أدخلوه الجنة؛ ملائکه من، به عزت و جلالم و نعمت هایم و بلایم و بلندی مقامم! این بنده من در طول حیات خودش هیچ گاه به من خوش بین نبوده است. اگر در همان حیاتش یک لحظه به من خوش بین بود، او را از آتش جهنم نمی ترساندم. کذبش را روا گردانید و او را وارد بهشت کنید».(1) با اینکه این حسن ظن او راست نبود و به دروغ نگاهش را برگرداند، همین موجب نجاتش شد. باز در این شخص یک مایه ای بوده است که نگاهش را برگرداند. خداوند یک خیری در او گذاشته بوده است. «یا مبتدئا بالنعم قبل

ص: 41

استحقاقها.» (1)خداوندی که این چنین عنایت می نماید و حسن ظن دروغی را امضا می کند، آیا می توان از او ناامید بود؟ آیا می توانیم از رحمتش مأیوس باشیم و او را نپذیریم قبول نکنیم و دوستش نداشته باشیم؟ امید به رحمت حق به معنای این نیست که از خودمان ناامید نباشیم. باید از خودمان ناامید و مأیوس باشیم. از غیر خدا هم باید ناامید بود. راه همین است. تا انسان به یأس نرسد، به امید دست نمی یابد. حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا ؛(2)(پیامران به دعوت خود، و دشمنان آن ها به مخالفت خود همچنان ادامه دادند) تا آن گاه که رسولان مأیوس شدند و گمان کردند که به آن ها دروغ گفته شده است؛ در این هنگام نصرت ما به سراغ آن ها آمد. در این آیه مطالب بسیار بلندی است. خداوند می فرماید: پیامبران آن قدر تلاش کردند تا به یأس رسیدند؛ یعنی به آخر رسیدند. در همان هنگام نصرت ما رسید. یعنی در ناامیدی و سیاهی محض روشنی می بینیم. انسان باید از خودش مأیوس باشد و خودش را متهم بداند، اما هر چه می توانیم باید به خدای مهربان خوش بین باشیم و برای او سنگ تمام بگذاریم. بگوییم: خدایا، خوب خدایی هستی، تو آمرزنده و بخشنده ای! حتی اگر به دروغ هم بگوییم خدای خوبی داریم، خدا کار ما را درست می کند و ما را می آمرزد. دروغی یعنی اینکه من باور نکرده ام، ولی در واقع

ص: 42

خدای خیلی خوبی داریم. دروغ از ناحیه ناباوری ماست. حاج آقا دولابی می فرمودند: ما هفتاد سال به دروغ گفتیم خدای خیلی خوبی داریم، یکی هم دروغ نبود؛ چون در واقع خدای خوبی بود. گفتیم: این خدا این قدر آمرزنده و مهربان است که حد ندارد. « وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا .»(1)«کان الله» یعنی بوده و هست و خواهد بود. تو باید باور و قبول کنی. خدایی که به گمان دروغ اجر و مزد می دهد و راه را باز می کند، اگر کسی واقعا خوش بینی ارائه بدهد، در حق او چه خواهد کرد! باید به خدای کریم و رحیم خوش بین بود. امام صادق علیه السلام در ادامه همین روایت فرمودند: «ما ظن َعبد بالله خیرا الا کان الله عند ظنه به و لا ظن به سوءا الا کان عند ظنه به و ذالک قوله (عز و جل )«وذَلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْدَاکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِینَ »؛ (2) هر بنده ای به خداوند خوش بین باشد، خدا با همان خوش بینی با او عمل می کند. و هر بنده ای به خدا سوء ظن داشته باشد، خداوند با همان بدبینی با او رفتار می کند. و این همان معنای فرموده خداست که فرمود: «آری این گمان بدی بود که درباره پروردگارتان داشتید و همان موجب هلاکت شما گردیده و سرانجام از زیانکاران شدید.» برخی افراد با سوء ظن و بدبینی با خدا رفتار می کنند و می گویند: این خدا کار ما را درست نمی کند. می دانم که این خدا ما را نمی آمرزد و عاقبت به جهنم می برد. حضرت فرمود: یقین بدانید که خداوند حتما همین کار را

ص: 43

می کند. این هم به خاطر بدگمانی اوست. در روایات ما آمده است: أکبر الکبائر سوء الظن بالله؛ (1)بزرگ ترین گناهان سوء ظن و بدگمانی به خداوند است. یعنی در میان گناهان کبیره بزرگتر از سوء ظن به خدا وجود ندارد. در برابر آن فرمودند: حسن الظن بالله ثمن الجنة؛ (2)حسن ظن خدا بهای بهشت است. خداوند به جهنمی ها می فرماید: گمان خودتان بود که من شما را نمی آمرزم و به بهشت نمی برم. خود شما بد بریدید. قیچی دست خود شما بود. خوش بین باش و خوش ببر و از رحمت و محبت و جمال و زیبایی ها بگو.

ص: 44

یک معشوق نداشته باشد. خداوند احد است و یک معشوق هم بیشتر ندارد و آن هم پیامبر است. همه ی امام ها و پیغمبرها و نور حضرت زهرا علیهاالسلام هم در آن است. یکی یعنی همه. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

کلنا محمد؛(1) همۀ ما محمدیم. در زیارت آل یاسین می خوانیم: «لا حبیب إلا هو و أهله؛ محبوبی جز پیامبر و اهل بیتش نیست.» خداوند است و محبوبش. همه خوبی ها در محبوب اوست. این قدر وجود او وسعت و گسترش دارد! شاید مراد از رحمت در آیه شریفه «رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا » (2)وجود نازنین پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله و سعۀ وجودی آن حضرت باشد. بنابراین اگر کسی می خواهد محبوب شود، یکی از راه هایش این است که محبوب خدا را زیاد یاد کند و او را از صمیم دل دوست بدارد. برخی از پدر و مادرها بچه شان را بسیار دوست دارند و یک فرزند هم بیشتر ندارند. خداوند پس از چهل سال به آنان یک فرزند داده است. همه محبت و عشقشان در آن فرزند است. هر چه دارند فدای او می کنند. این فرزند برای آنان محبوب بالذات است، اما رفقای این فرزندشان را هم دوست دارند؛ چون بوی فرزندشان را می دهند. آنچه متعلق به این فرزند است، همه را دوست دارند؛ وسائل، لباس ها و .... در روایات آمده است که محبوب حقیقی خداوند متعال همین پیامبر

ص: 46

است. اگر شما می خواهید شعاع آن محبت شما را هم بگیرد، پیامبر را دوست بدارید.

اساس آفرینش بر مبنای محبت و عشق بازی است. خداوند نظام هستی را برای محبت و رحمت خلق کرده است، نه برای غضب. اگر از سر غضب بود، شاید یک نفر هم نجات پیدا نمی کرد. در حدیث قدسی آمده است: کنت کنزا مخفیا فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لکی أعرف؛(1) من گنج پنهانی بودم، دوست داشتم که شناخته شوم. از این رو خلق را آفریدم تا شناخته شوم. یعنی من دوست داشتم خودم را معرفی کنم؛ من غفارم، من ستارم، من اظهر الجمیل هستم، من رحمن و رحیم هستم. از این رو خلایق را آفریدم تا شناخته شوم. بنابراین اساس آفرینش محبت است. اگر انسان این مطلب را درک کند که عالم عالم محبت است و نظام آفرینش بر اساس محبت است، به راز هستی پی برده است. اگر محبت نباشد، تمام اعضا و جوارح عالم از هم جدا می شود. محبت این ها را به هم پیوند داده است. تمام ذرات عالم بر مدار محبت و عشق و رحمت می گردد. اگر مدار عشق و رحمت نباشد، اگر یکدیگر را دوست نداشته باشند، از هم جدا می شوند و نظام عالم به هم می خورد

یا داود قل لعبادی لم أخلقکم لأربح علیکم؛ ولکن لتربحوا؛(1) ای داوود، به بندگانم بگو که من شما را خلق نکردم که سود ببرم، بلکه خلق کردم تا به شما سود برسانم.

گاهی انسان تجارتی می کند و هدفش این است که سودی ببرد، ولی گاهی می خواهد کار کسی را راه بیندازد و خیری برساند. کار خدا هم خیر رساندن است. مولانا مضمون این حدیث را در جریان موسی و شبان زیبا ترسیم کرده است:

من نکردم خلق تا سودی کنم

بلکه تا بر بندگان جودی کنم

گر نماز و روزه ای فرموده ام

ره به سوی خویشتن بنموده ام

من نگردم پاک از تسبیحشان

پاک هم ایشان شوند و درفشان

اگر شما تسبیح می گویید، من با تسبیح شما پاک نمی شوم، در حقیقت می خواهم شما را پاک کنم. گاهی بزرگی به انسان کاری می گوید تا خیری به او برساند. اگر بزرگی به کوچکی امر می کند، نیازی به او ندارد، بلکه مقصود او خیر رساندن است.

مرحوم آیت الله انصاری همدانی - رحمة الله علیه - هرگاه می خواست به کسی نظری کند، به او می فرمود: برو یک لیوان آب بیاور. بعد نگاهی به او می کرد و آن نگاه اثر خودش را می گذاشت. حلال مشکلات ما این است که اولیای خدا نظری به ما کنند. خداوند متعال هم اگر می گوید: نماز

ص: 49

بخوان، روزه بگیر، الله اکبر بگو، سبحان الله بگو، می خواهد شماها را پاک کند. کار خدا این گونه است. مولانا می گوید:

هین مگو ما را بدان شه بار نیست

با کریمان کارها دشوار نیست

نگو من را با خدا چه کار؟ خدا از همه نزدیک تر و مهربان تر و عزیز تر است. او ارحم الرحمین است. اصلا خدا به مستضعف نزدیک تر است. پیامبر ما وقتی وارد مدینه شدند، به منزل کسی رفتند که از همه فقیر تر بود. فرمود: شتر من مأمور است. او را رها می کنم و به اذن خدا راه می رود. هر کجا رفت می روم. چون هر کس می گفت: پیامبر باید به خانه من بیاید. و این ممکن بود موجب ناراحتی شود و قبایل از هم دلخور شوند. این شتر آمد در خانه کسی که از همه فقیر تر بود، کسی که فکر نمی کرد پیامبر خدا به خانه او بیاید، ولی شتر به اذن خدا در خانه او فرود می آید.

نخستین کلامی که خدای متعال به آدم فرمود، این بود: ای آدم، پروردگارت به تو رحم می کند. شیخ بهایی - علیه الرحمة - در «کشکول» می گوید: اگر بزرگی به کسی نامه بنویسد، شما از سر آغاز نامه می توانید بفهمید که منظور از نامه چیست و آیا قصد جنگ دارد یا صلح. بعد می فرماید: خدای متعال کتاب آسمانی خود را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز کرده است. این کلام رحمانی 114 مرتبه در قرآن تکرار شده است.

بزرگی است. روی این صفت بسیار کار کنید. این صفت کملین است. کسی که به این صفت دست پیدا کند، باید همه موجودات را دوست بدارد. امام زمان علیه السلام رحمت واسعه خداوند است. هنگامی که ظهور می کند می فرماید: إن رحمة ربکم وسعت کل شیء و انا تلک الرحمة؛ (1)بی گمان رحمت پرور دگار تان همه چیز را فرا گرفته است و آن رحمت گسترده خداوند منم.

چراغ سبز نشده، می روند. همه شتابزده اند، مگر کسانی که ایمان دارند و با آرامش و طمأنینه راه می روند. راه رفتن پیامبر ما بسیار آرام بود. هنگام راه رفتن به زمین نگاه می کرد. برخلاف برخی که مرتب به این طرف و آن طرف نگاه می کنند. در روایتی آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: الأناه من الله والعجلة من الشیطان؛ (1)آرامش و وقار از سوی خداوند است و عجله و شتاب از ناحیه شیطان. و نیز از آن حضرت نقل شده است: إنما اهلک الناس العجله و لو أن الناس تثبتوا لم یهلک احد؛ (2) شتابزدگی مردم را هلاک کرد. اگر مردم با تأنی و بدون شتابزدگیکارهای خود را به انجام می رساندند، کسی هلاک نمی شد. همه آسیب هایی که انسان می بیند، به دلیل شتاب ها، عجله ها و تصمیم های ناگهانی است. این روایت از کلمات جامع پیامبر خداست. باید با تأنی و وقار برنامه ریزی و حرکت کرد. اگر مردم در کارهایشان عجله نمی کردند، به بسیاری از مشکلات گرفتار نمی آمدند. در خرید و فروش هایمان، در ازدواج هایمان، بدون مطالعه و مشورت کار نکنیم و با شتاب و عجله تصمیم نگیریم.

ص: 53

بودن انسان همین بس که هر چه را شنید نقل کند. اگر بدون تأمل و بررسی در راست و دروغ بودن یک خبر، آن را برای دیگران نقل کردیم، همین برای دروغگو بودن ما کافی است. تثبت و مکث و درنگ در مطالب، کار بسیار بجا و خوبی است. اگر کسی در کارها تثبت و درنگ داشته باشد، هیچ گاه هلاک نمی شود. این سخن محکمی است و عمومیت دارد. سخن پیامبر خداست. اگر همه انسان ها بیایند و همین یک جمله را عمل کنند، هیچ گاه هلاک نمی شوند. فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ ؛ (1)خداوند دلیل رسا (و قاطع) دارد. دلیلی که برای هیچ کس بهانه نمی گذارد. خداوند حجت بالغه دارد؛ یعنی به تو می فهماند. إستفهم الله یفهمک؛ (2) از خدا بخواد که به تو بفهماند، به تو می فهماند. خداوند راه حق و باطل را به انسان نشان می دهد. دیگر آلت دست دیگران قرار نمی گیرد و با فکر و اندیشه و تأمل در امور حرکت می کند، نه بر اساس تحریک دیگران. انسان باید بسیار بینا باشد. این هم جز به نور ایمان ممکن نیست. اگر انسان از خدا نورانیت کسب کند، می داند چه باید بکند.

ص: 55

پیدا کند. به فرموده یکی از بزرگان، خداوند متعال بهشت را در غیبی از غیوب خود آفریده است و از این دنیا به آن دنیا کانال زده است. امیرالمؤمنین علیه السلام در طولانی ترین خطبه «نهج البلاغه»، معروف به خطبه قاصعه می فرماید: قلوبهم فی الجنان و ابدانهم فی العمل؛(1) (من از آنهایی هستم که) دلهاشان در بهشت و بدن هاشان در عمل و انجام وظیفه است. اصل کار هم دل انسان است. باید دید روح در کجاست، بدن مهم نیست. اگر تمام ابتلائات به بدن آن ها اصابت کرده است، نمی تواند در روح و جان آن ها اثر بگذارد؛ مثلا نمی تواند آن ها را اغوا کند و یا به وسوسه ای دچار سازد. تمام ظلمت های دنیا و همه هجمه های شیاطین جن و انس ممکن است بر ظاهر انسان مؤمن، حتی بر خیالات وی تأثیر بگذارد، ولی به سر و قلب و دل و درون وی راه ندارد.

این رو فرموده اند:

یحومون علی قلوب بنی آدم ؛(1)شیاطین دور دل بنی آدم می گردند. خداوند سر و درون انسان را محکم بسته است و هیچ کس را به آن راه نمی دهد. به یک معنا همه موحدند و سر دل و مرکز جانشان خداست.

می شود. در روایتی آمده است: چند خانم بسیار زیبا به محضر صدیقه کبری، حضرت زهرا علیهاالسلام رسیدند. حضرت فرمود: شما کیستید؟ یکی گفت: من سلمی هستم؛ خداوند مرا برای سلمان آفریده است. دیگری گفت: من ذره هستم؛ خداوند مرا برای ابوذر خلق کرده است. سومی گفت: من مقدوده هستم؛ خداوند مرا برای مقداد آفریده است.(1)این ها در دنیا به دیدن حضرت زهرا علیه السلام آمدند. «خلوت گزیده را به تماشا چه حاجت است.» هیاهوی زندگی نمی تواند برای انسان منشأ این آثار باشد. جز این که در یک جا با فضایی قرار گیرد که واقعا به یاد خدا بیفتد و توجهش کاملا به خداوند معطوف شود. به خود بیاید و خودش را پیدا کند. کسی که خودش را پیدا کرد، همه چیز را پیدا کرده است.

همه از «نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی »(1) است. بهشت به خاطر شماست. بهشت نتیجه عمل و صفت شماست. بنابراین شما بسیار مهمید. شما بهشت سازید. یک بنا و یا یک باغبان از بنا و گل خیلی مهم تر است؛ چون بنا و گل نتیجه کار اوست. کسی که نقش و خطی زیبا را ترسیم می کند، خیلی مهم تر و زیباتر از آن خط و نقاشی است. ما به نقش پرداخته ایم و نقش آفرین را فراموش کرده ایم.

یک زمانی همه ما را از تمام تعلقاتی که داریم پیاده می کنند؛ همان طور که از اول پیاده بودیم. اصلا چیز قابل ذکری نبودیم.هَلْ أَتَی عَلَی الْإِنْسَانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئًا مَذْکُورًا ؛(1) آیا زمانی طولانی بر انسان نگذشت که چیز قابل ذکر نبود؟! در جایی دیگر می فرماید: وَقَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَلَمْ تَکُ شَیْئًا ؛(2)و پیش از این تو را آفریدم در حالی که چیزی نبودی! انسان در خلوت به جای اولش باز می گردد؛ همان طور که آخرالامر هم به همان جا بر می گردد. یعنی در پایان کار می بینیم که هر چه بوده، او بوده است و ما هیچ بودیم. این هیچ بودن و این فقر و عجز را در خلوت باید پیدا کرد. اگر این ها را پیدا کردیم، قطعا همان جا خدا پیدا می شود؛ چون می بینید که شما هیچید و هر چه هست اوست و «لا إله إلا الله» ظهور می کند. حتما در شبانه روز چند دقیقه ای را در خلوت خود به سر ببرید. خلوت گزینی یکی از سیره های پیامبر اسلام بوده است. علمای بزرگ وربانی همه خلوت داشتند، به خصوص در سحرها و یا بین الطلوعین.

خلوت یعنی با خدا نشستن، یعنی از پراکندگی بیرون آمدن، یعنی آتش های نفس را خاموش کردن. همه خوبان عالم خلوت داشته اند.

ص: 61

ص: 62

إنما بعثت رحمة؛(1) من تنها به خاطر رحمت مبعوث شدم.

همه وجود پیامبر ما محبت و رحمت است. اگر می خواهید چهارده معصوم را معرفی کنید، بگویید: چهارده معصوم یعنی ظهور محبت و رحمت. پیغمبر یعنی محبت امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السلام، پیامبر یعنی محبت به همه. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم محبت را در حق همه تمام می کرد.

در میان جنگ هایی که برای مسلمانان صدر اسلام رخ داد، بیشترین صدمه در جنگ احد به پیامبر و نزدیکانش رسید؛ هم صدمه روحی و هم صدمه جسمی، به طوری که فرمود:

والله ما وقفت مؤقفا قط أغیظ علیّ من هذا المکان؛(2) به خدا سوگند، هیچ جایی برای من سخت تر و ناراحت کننده تر از جنگ احدنبود.

شخصیتی همانند حمزه که بسیار مورد علاقه پیامبر بود، به شهادت رسید. بدنش را مثله کردند. برخی از مرگها و شهادت ها تأثرآور است. افرادی که در اعماق وجود انسان نفوذ کرده اند و با قلب و روح انسان یکی هستند، فراقشان خیلی سخت است.

یقولون إن الموت صعب علی الفتی

مفارقة الأحباب و الله أصعب

این شاعر عرب میگوید: مرگ جوان سخت، ولی فراق حبیب و دوست از هر چیز سخت تر است. فراق کسانی که در اعماق وجود انسان

ص: 65

نفوذ کرده اند، بسیار سخت است. حضرت حمزه، هم عموی پیامبر خدا بود و هم برادر رضاعی آن حضرت؛ بافاصله چهار سال هر دو از حلیمه سعدیه شیر خورده بودند. پیامبر به حمزه بسیار علاقه داشت.

بسیاری از یاران باوفای پیامبر در آن جنگ به شهادت رسیدند. دندان پیامبر را در آن جنگ شکستند، پیشانی آن حضرت را آزردند.

جراحت های فراوانی بر بدن امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شد. برای پیامبر خدا جنگی سنگین تر از جنگ احد نبود. انسان در این شرایط سهمگین صبر و طاقت خود را از دست می دهد. یک نفر به پیامبر عرض کرد: «لو دعوت علیهم؛ چرا نفرینشان نمی کنی؟» اگر نفرین کنی همه شان هلاک ونابود می شوند. با این همه صدمه که بر پیامبر خدا وارد آوردند، جای نفرین بود، ولی حضرت فرمود:

إنی لم أبعث لعاناً و لکنی بعثت داعیا و رحمة؛(1) من مبعوث نشده ام که لعن و نفرین کنم، بلکه برای دعوت به سوی حق و رحمت مبعوث شده ام.

بعد فرمودند:

اللهم اهد قومی فإنهم لا یعلمون؛ بار الها! قوم مرا هدایت کن که آنها جاهل اند.

ص: 66

مرزی داشتند. وقتی ظرفشان پر می شد، می بریدند. حضرت یونس نفرین کرد، حضرت صالح و هود و بسیاری از انبیای گذشته نفرین کردند و بلاهای عجیبی آمد.

پیشوا، رهبر و مرجع اگر دلش بشکند، گوشمالی می آید. حواستان جمع باشد! تا وقتی که شخصی که در رأس است نبریده است، غضب خدا معنا ندارد.

در روایتی آمده است که از معصوم علیه السلام پرسیدند: غضب و خوشی خداوند چیست؟ فرمود: غضب و خوشی خداوند، غضب و خوشی دوستان و اولیای اوست. در قرآن هم این چنین آمده است:

فَلَمَّا آسَفُونَا انْتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ ؛(1) هنگامی که ما را به خشم آوردند، از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیم.

یعنی زمانی که ما را ناراحت کردند و متاسف شدیم، انتقام گرفتیم. خدا ناراحت نمی شود. خدایی که ناراحت شود و دلش بشکند، ارزشی ندارد. اصلا این خدا نیست. بنابراین « آسَفُونَا » یعنی دوستان ما متأثر شوند. خداوند احوال دوستانش را به خودش نسبت می دهد. از این جهت با صیغه جمع آورده است. بنابراین خشم پیامبر و امام، خشم خداوند است و موجب انتقام گرفتن خداست. در مقابل اگر ناراحت نشوند، خداوند بلا را دور می کند.

تا دل مرد خدا نامد به درد

هیچ قومی را خدا رسوا نکرد

بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ؛(1)ای نوح، او از اهل تو نیست. او عمل غیر صالحی است (فرد ناشایسته ای است). پس آنچه را از آن آگاه نیستی از من مخواه. من به تو اندرز می دهم تا از جاهلان

نباشی!

این آیه خطاب تندی دارد. می گوید: از چیزی که به آن علم نداری نپرس! خدا با حبیبش، با پیامبر و فرستاده اش این چنین صحبت می کند! می گوید: من موعظه می کنم که از نادانان نباشی! اما پیامبر و امامان ما دست روی هر کس بگذارند، خدا می گوید: من قبول می کنم. او می خواست پسرش را شفاعت کند: «إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ»؛ پسرم از خاندان من است و وعده تو (در مورد نجات خاندانم) حق است.» ولی خداوند شفاعت او را در باره فرزندش نپذیرفت.(2) اما خداوند درباره پیامبر ما فرمود:

وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی ؛(3)و به زودی بر ور دگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی!

عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا ؛(4) امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!

مقام محمود که در این آیه آمده است، همان مقام شفاعت است. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر من به مقام شفاعت برسم، یک رفیقی در زمان

ص: 70

جاهلیت داشتم، از دنیا رفته است، او را شفاعت می کنم.(1) خدا هم قبول می کند. یعنی خداوند درخواست این بزرگواران را هیچگاه رد نمی کند.

حضرت نوح خودش بریده بود. آن سعه صدر پیامبر ما را نداشت. چقدر تفاوت است! او پسرش را نمی تواند شفاعت کند، ولی پیامبر ما می تواند همه عالم را شفاعت کند، خداوند به او اذن و اجازه می دهد.

در روایت آمده است که شیاطین کاربردشان تا آسمان چهارم بود. وقتی پیامبر مبعوث شد، به برکت آن حضرت، جلوشان را گرفتند. شهاب هایی به آنها می خورد و کاربردشان کم می شد.(1)یعنی آتش هایشان کم شد. پیش از بعثت پیامبر اکرم بیشتر می توانستند گمراه کنند، ولی پس از آن توانشان کمتر شد. بنابراین وجود پیامبر برای آنها هم رحمت بود؛ چون جلو شر و فتنه هاشان را گرفت.

پیامبر ما همه وجودش رحمت بود. در روایتی آمده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در فتح مکه، هنگام آمدن از مدینه به مکه، در کنار آبی سگی ماده را دید که عوعو میکند و توله هایش شیر می خورند. به یکی از یارانش دستور داد که در برابر آن سگ بنشیند تا کسی از سپاهیان اسلام متعرض آن سگ و توله هایش نشود.(2)

همچنین از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مشغول وضو بودند که گربه خانه به آن حضرت پناه آورد. پیامبر دانستند که او تشنه است. وضو را رها کردند و ظرف آب وضو را جلو او گذاردند تا سیراب شد. آنگاه با بقیه آن وضو گرفتند.(3) همه این ها ظهور رحمت و محبت است؛«ومَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ».

درباره امام حسین علیه السلام هم گفته اند که آن حضرت بعد از ظهر عاشورا دشمن را شکافتند و به طرف آب رفتند. حضرت بسیار تشنه بودند. آفتاب و

ص: 72

جنگ و داغ و زخم. وارد شریعه فرات شدند. خواستند آب بردارند و بخورند، دیدند اسبشان تشنه تر است. فرمودند: «أنت عطشان والله لا اذوق الماء حتی تشرب؛(1) تو تشنه ای. به خدا سوگند، تا تو آب نخوری من آب نمی خورم.» اول تو آب بخور. آن حیوان هم سرش را بالا برد و ادب کرد و آب نخورد. یعنی تا شما آب نخورید، من آب نمی خورم. در همان هنگام بود که ملعونی از سپاه دشمن به دروغ صدا زد: دشمن به خیمه ها حمله کرده است. و حضرت بدون اینکه آبی خورده باشد بازگشت. اینها خیلی مهم است. گفتنش آسان است. اگر ما بودیم میگفتیم: هزاران حیوان تلف شود، ولی ما به هدف و نیازمان برسیم. انسان در مقام عمل مراعات نمی کند، اما در مقام حرف ممکن است شعار بدهد. پیامبر و امام مظهر رحمت و محبت اند.

پیامبر آن قدر لطیف و حساس بود که اگر دست مبارکش را در فضا بالا و پایین می برد، به قدری آرام حرکت می داد که فضا آزرده نشود. عصمت پیامبر خیلی شدید بود. یعنی این فضا دارای ذرات و موجوداتی نامرئی است که ما نمی بینیم.

فرمودند:

طوبی لمن نظره عبرة؛(1) خوشا به حال کسی که نگاهش عبرت است.

ایشان فطرت تربیت شده خدایی بود. تنها فرزند خانواده بود. برادری داشتند که در جوانی فوت کرده بود. خواهر هم نداشت. می فرمود: جوان بودم که پدرم فوت کرد. هنگام فوت بالای سرش بودم. می گفت: پسرجان برایم روضه بخوان. من هم شروع کردم برای او روضه امام هفتم را خواندم تا از دنیا رفت.

می فرمود: به سادات و علما خیلی علاقه داشت. و این روحیه از پدرم به من به ارث رسیده بود. در بچگی در بغل پدرم نشسته بودم. سیدی به منزل ما آمد. شال سبزی بسته بود، با یک قیافه جذاب و نورانی. برای دیدن پدرم آمده بود. درست روبه روی ما نشست. جذبه و نورانیت و سیادت او آن چنان مرا گرفت که چهار دست و پا آمدم و در بغل آن سید نشستم. به پدرم نگاه می کردم و میگفتم: این پدر من است. شما پدر من نیستی. یعنی جذبه سیادت و نورانیت او مرا جذب کرده بود.

می فرمود: به بیابان رفته بودم. دیدم ماری دارد می چرخد. ناگاه یک جوجه تیغی پیدا شد. جوجه تیغی ضد مار است. دیدم آمد و این مار را گرفت و چرخاند و محکم به زمین زد. مار دیگر تکان نخورد. می فهمید که جوجه تیغی بالای سر اوست. قوی است. ممکن است او را از بین ببرد. می فرمود: ما همین طور داشتیم نگاه می کردیم. هر گاه مار تکان می خورد، جوجه تیغی می پرید و گلوی مار را می گرفت و می چرخاند و محکم تر از دفعه قبل به زمین می کوبید. تا مدتی که مار تکان نمی خورد، هیچ کاری با او نداشت. به محض کوچک ترین حرکت، عکس العمل نشان می داد.

می فرمود: همین طور که نگاه می کردم، خداوند به من یاد داد تا وقتی که عبد هستی، تسلیم هستی، من کاری با تو ندارم. اما اگر در مقابل من عرض اندام کنی، مثل این مار به زمینت می زنم. یعنی این صحنه هم درس توحید می دهد. انسان از حیوانات و موجودات و ذرات عالم هم می تواند درس توحید بگیرد. خیلی عجیب است، انسان این قدر بیدار و هشیار باشد!

من اراد ان ینظر الی میت یمشی فلینظر الی علی ابن ابیطالب علیه السلام؛(1)کسی که می خواهد به مرده ای که راه می رود نگاه کند، به علی بن ابی طالب علیه السلام بنگرد.

یعنی فانی فی الله و باقی بالله. یعنی نفسی که از دنیا کاملا جدا شده است و همه وجودش خدایی است. «نفس» و «خود» و «من» نیست. ظهور «لا إله الا الله» است. و به فرموده پیامبر خدا:

علی ممسوس فی ذات الله ؛(2)علی علیه السلام فانی در ذات خداست.

مرحوم آیت الله صدرالدین حائری می فرمود: مصداق پایین تر این حدیث را من در وجود حاج آقای دولابی دیدم. یعنی کسی بود که واقعا از شر و شور دنیا و از تعین ها و عنوان ها و اسم و رسم ها بیرون آمده بود. ایشان واقعا مظهر توحید بود. «میت یمشی» بود و در حال و هوای دیگر.

سخاوت صفت بسیار بزرگی است. خودشان می فرمودند: آن زمینها اگر الآن بود، نمی شد برای آن قیمت گذاشت، همه وسط شهر قرار گرفته است. ایشان همه را انفاق کرد.

می فرمود: من مرتب پدرم را وادار می کردم خمس بدهد. از هر سید و آقایی که خوشم می آمد، می گفتم : یک بار هم باید با او حساب سالت را بکنی و خمس بدهی. بعد از دو سه ماه میگفتم: این آقا هم خوب است، یک بار هم با ایشان حساب کن. یک مرتبه پدرم گفت: تو امسال چهار بار از من خمس گرفتی. من اگر یهودی هم بودم مسلمان شدم. یعنی این قدر جذبه ایثار و گذشت و محبت داشت. آدم حاضر است جان بدهد، ولی پول ندهد. اما او از روز اول از همه این ها گذشته بود.

أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْربَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ طُوبَی وَ یَرَی مَکَانَهُ فِی الْجَنَّة؛(1) آگاه باشید. کسی که علی علیه السلام را دوست بدارد، از دنیا نمی رود تا از کوثر بیاشامد و از(میوه های) طوبی تناول کند و جایگاه خویش را در بهشت ببیند.

ما پیش از این فکر می کردیم باید بمیریم و قیامتی برپا شود تا بعد از آن آیا شراب یا میوه ای از شجره طوبی را به ما بدهند یا ندهند. این حدیث در کتاب «سفینة البحار» در باره حب نیز آمده است. آن باب را حتما مرور کنید. احادیث بسیار بلندی در آنجاست. اصلا هر چه حدیث و روایت درباره محبت آمده است، پیدا کنید و به قول حاج آقای دولابی - نشخوار کنید.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که واقعا عشق و محبت علی علیه السلام را داشته باشد، از دنیا نمی رود تا اینکه از حوض کوثر بیاشامد. از این حدیث استفاده نمی شود که حتما باید آخر عمر و هنگام مرگ انسان باشد. ممکن است جلوتر هم به او بدهند؛ چنان که داده اند. مگر آن شراب محبت و ولایت و شرابی که ما را از غیر خدا منقطع کند، شراب بهشتی نیست.

شرابی تلخ می خواهم که مرد افکن بود زورش

که تا یک دم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش

شراب تلخ یعنی شراب بسیار قوی، شرابی که آدم را آن چنان مست کند تا غیر خدا را فراموش کند.

ص: 80

وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا؛(1) و پروردگارشان شراب طهور به آنان می نوشاند.

از آقای اصفیایی پرسیدند: شما به چه اسمی بیشتر علاقه دارید؟ چون آقای اصفیایی با نماز و دعا و عبادت بسیار مأنوس بودند و روحیه لطیفی داشتند، فرمودند: من بین اسم های خداوند به «رب» خیلی علاقه مندم. «رب» به انسان خیلی نزدیک است، مربی است. مربا هیچ وقت از مربی جدا نیست. اصلا هر چه هست مربی است؛ یعنی کسی که تربیت می کند. مربا وجودش از مربی پر است.

رب اسم بسیار زیبایی است. در دعای ابوحمزه ثمالی نمی گوید بگو: یا الله یا الله ..... می گوید بگو: یارب یارب ... تا نفست و نفست قلع شود. حاج آقا می فرمودند: نَفَس است یا نَفس؟ چون اگر نَفَس قطع شود، انسان تجدید نَفَس می کند. اما اگر نَفس قطع شود، یعنی بمیرد. بنابراین مراد آن است که آن قدر بگو تا نَفس قطع شود. وقتی هم که قطع شد، بگو تا جانت در برود. «رب» اسم قشنگی است. خیلی هم به ما نزدیک است. ان شاء الله همه ما طعمش را بچشیم!

کنار می گذاریم. در کنار خورشید شمع معنا ندارد. به فرموده مرحوم آیت الله بهاء الدینی، کسی که یک ذره با دستگاه خدا آشنا شود و نشانش بدهند، به همه چیز پشت پا می زند.

شراب طهور مخصوص اهل بیت نیست. در «تفسیر صافی» آمده است، سوره هل اتی فقط درباره پنج تن نیست، بلکه شامل فضه هم می شود، با اینکه امام و پیغمبر نبود. بلکه بالاتر از این می توان گفت. امام صادق علیه السلام فرمود: سوره هل اتی «جاریة فی کل مؤمن فعل ذلک لله؛(1) درباره هر مؤمنی که برای خدا چنین کند، جاری است.» بنابراین مؤمن هم از این شراب می آشامد. واقعا به حاج آقای دولابی شراب طهور داده بودند که از غیر خدا بریده شده بود. همه حواسش آنجا بود.

هم نوشته شده است: حزب بعث برقرار شده است. قرآن هم می گوید: قیامت به پا شده است. یعنی الآن هم در قیامت هستی، به تو جزا می دهند. حواست باشد.

می فرمودند: بیست و ششم رجب بود. مشهد بودیم. برای بازگشت بلیط گرفته بودیم. به دیدن مرحوم آیت الله میلانی رفتیم. ایشان فرمود: چطور شما نمی مانید، فردا مبعث است! گفتم: قرآن می فرماید: «فَهَذَا یَوْمُ الْبَعْثِ؛ امروز روز مبعث است.» گفت: عجب! معلوم می شود شما همیشه در مبعث هستید، همیشه در قیامت هستید. ما یک روز در مبعث هستیم، ولی حاج آقا هر روز را مبعث می دانستند.

زخم شده بود. از امام حسین علیه السلام علم نافع می خواستم. بعد به نجف آمدم. غم و غصه ام بر طرف گشت و به شادی تبدیل شد. خدا هم جبران کرد.

ما مکرر خدمت ایشان بودیم. از صبح تا عصر ده ساعت صحبت می کردند و کم نمی آوردند. گاهی تا دو نصف شب یکسره صحبت می کردند و مطالب بلندی بیان می فرمودند.

می گوید: من در وجودت هستم. وجود تو را پر کرده ام. می فرمود: این آیه را خوب مرور کنید، نشخوار کنید و بچشید. کلامی لذیذتر، شیرین تر، آشناتر و نزدیک تر از کلام خدا به ما نیست. چون آن کسی که ما را درست کرده است، با ما سخن گفته است. کسی که این فطرت و عقل و فهم و چشم و شعور را به ما داده است، این سخنان را به ما گفته است. مواظب باش به سراغ بقیة کلمات نروی.

امام سجاد علیه السلام می فرماید:

و لو مات من بین المشرق والمغرب لما استوحشت بعد ان یکون القران معی؛(1) اگر بین شرق و غرب همه بمیرند. با وجود قرآن

هیچ ترس و وحشتی ندارم.

خدا می گوید: «و فی أنفسکم أفلا تبصرون»؟ این کلام بسیار لطیف است. یعنی من از رگ گردن به تو نزدیک ترم. در وجود توام. آیا نمی خواهی نگاه کنی؟

کیست این پنهان مرا در جان و تن

کز درون من همی گوید سخن

اینکه گوید از زبانم راز کیست

بشوید این صاحب آواز کیست

مرحوم آیت الله حائری می فرمود: چهل و پنج سال با حاج آقا رفیق بودم. متعجب بودم که این مطالب از کجا می جوشد! این معانی از کجا القا می شود و تمام هم نمی شود! هر سؤالی می کردی، جواب می آمد. گاهی رفقا می بریدند و خسته می شدند و خوابشان می گرفت، اما ایشان همچنان

ص: 86

آماده بودند که القا کنند و مطلب بگویند.

ما برح لله عزت ءالائه فی البرهة بعد البرهة و فی ازمان الفترات عباد ناجاهم فی فکرهم و کلمهم فی ذات عقولهم؛(1)

خداوند - که نعمتهایش بزرگ باد - در هر عصر و زمانی همواره بندگانی داشته که به فکر آن ها الهام می کرده و در وادی عقل و اندیشه با آنان سخن می گفته است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

العلم علمان: مطبوع و مسموع لا ینفع المسموع إذا لم یکن مطبوعا؛(2) علم دو گونه است: فطری و شنیدنی. علم شنیدنی تا زمانی که وجدانی نشود، سودی نمی بخشد.

یک علم شنیدنی است؛ مثل آبی که از بیرون در چاه می ریزیم. یک علم هم مطبوع است؛ یعنی در فطرت و وجود انسان تثبیت شده است. این علوم ظاهری فایده ای ندارد. اگر علم فطری نباشد و چشمه از خود نجوشد، فایده ای ندارد. حاج آقا می فرمود: این آب هایی که بعضی داخل چاه می ریزند، برای این است که زمینش نرم و خیس شود تا از داخل چاه آب بیرون بزند. این آب نیست، این برای خیس خوردن است. گاهی ایشان مطلبی می فرمودند و پس از مدتی مدرکی از روایات برای آن پیدا می کردیم. ایشان می فرمود: من این احادیث را هیچ کجا ندیده ام.

ص: 87

نماز خوان های شیعیانمان بلا را از بی نمازهای آنان دور می کند، و اگر همه آنها نماز را ترک می کردند، هلاک می شدند.

گاهی ما مطالب ایشان را مسکوت می گذاشتیم، ولی پس از چندی حدیث آن را می یافتیم. ایشان می فرمود: خدا را شکر می کنم که احادیث و روایات را ندیده ام و میگویم، ولی یکی اشتباه در نیامده است و همیشه آیه و شاهد صدق برای من گذاشته اند. می فرمود: مصداق این جمله زیارت جامعه در برخی از افراد پیدا می شود:

بموالاتکم علمنا الله معالم دیننا؛ به برکت موالات و محبت شما اهل بیت، خداوند معالم و نشانه های دین را به ما آموخت.

فرمود: موالات و محبت اهل بیت علیهم السلام باعث می شود که خدا معلم شما شود. آیا نمی خواهید خداوند معلم شما باشد! زیر چتر اهل بیت بروید که دوستان آن ها معلم سرخانه دارند، نه معلم بیرونی.

ان شاء الله ما هم از این سفره های محبت و رحمت و دعا و العلاف اهل بیت عالی بهره بگیریم، بچشیم و بچشانیم. به قول حاج آقا: اینها همه چشیدنی است. من اگر هزار سال هم بگویم قند چقدر شیرین است، نمی توانی بفهمی یعنی چه؟ باید خودت بچشی تا بفهمی.

ص: 89

ص: 90

لبیک اجابت نمی آید، مگر اینکه رمز باز شدن درهای اجابت را بگویید. هر در بستهای کلیدی دارد که با آن، در را می گشایند.

حضرت آدم علیه السلام مدتی گریست، ولی چون رمز را نمی دانست، این گریه ها برای او فایده ای نداشت. تا آن هنگام که جبرائیل آمد و رمز را به او آموخت و گفت: خدا را به این نام ها قسم بده. آنگاه در باز شد.(1) ان شاء الله هیچ گاه این رمز را فراموش نکنیم: صلوات بر محمد و آل محمد. فرمودند:

ما من عبد مکروب یخلص النیة و یدعوبهن إلا استجاب الله له؛(2)هر بنده اندوهناکی که با صدق نیت، خدا را به حق محمد و آل

محمد بخواند، خداوند دعایش را مستجاب می کند.

یعنی اگر کسی خداوند را به حق محمد و آل محمد بخواند، دعایش ردخور ندارد، حتما مستجاب خواهد شد. در روایات آمده است: اگر کسی در جهنم متذکر نام پیغمبر و اهل بیت او شود، خداوند او را از آتش جهنم نجات می دهد.

این حدیث زیبا در «خصال» شیخ صدوق آمده است : بنده ای را که دارای جرم و گناه فراوانی است، در جهنم می اندازند. هفتاد خریف که هر خریف هفتاد سال است . یعنی 4900 سال ۔ در آتش جهنم است. هر چه دعا می کند، فایده ای ندارد؛ چون رمز اجابت را از یاد برده است. بعد از حدود پانصد سال نام پیامبر یادش می آید. آن گاه خدا را به حق محمد و آل

ص: 92

او می خواند که به من رحم کن. خداوند به جبرئیل وحی می کند: به نزد بنده من فرود آی و او را از آتش بیرون بیاور. جبرئیل او را بیرون می آورد. خداوند متعال از او می پرسد: ای بنده من، چه مدت در میان آتش بودی و مرا سوگند میدادی؟ عرض می کند: پروردگار من، از مدت آن آگاه نیستم. آن گاه خداوند می فرماید:

اماو عزتی لولا ما سالتنی به لاطلت هوانک فی النار ولکنه حتم علی نفسی ان لا یسالنی عبد بحق محمد و اهل بیته الا غفرت له ما کان بینی و بینه، و قد غفرت لک الیوم؛ آگاه باش به عزتم سوگند! اگر مرا به محمد و اهل بیتش نخوانده بودی، خواری تو را در آتش به درازا می کشیدم. ولی بر من حتم و واجب است که هر بنده ای مرا به حق محمد و اهل بیتش بخواند، هر گناهی که میان من و اوست بیامرزم. و من امروز گناه تو را آمرزیدم.(1)

این رمز عجیبی است! یعنی در جایی که نام این خانواده هست، آتش کارساز نیست. اصلا آتش یعنی دوری از خدا و اهل بیت علیهم السلام. بهشت قرب یعنی انس و همجواری با خدا و چهارده معصوم علیهم السلام و خوب های عالم. ان شاء الله این رمز را فراموش نکنیم.

کند. در حدیث قدسی آمده است:

عبدی آنا و حقی لک محب فبحقی علیک کن لی محباً؛(1) ای بنده من، به حقی که تو بر من داری، من دوستت دارم. پس به حقی

که من بر تو دارم، تو نیز مرا دوست بدار؛

احادیث قدسی بسیار زیبا و خواندنی است. زبور حضرت داوود که الآن هم موجود است . هر چند ممکن است مقداری از آن تحریف شده باشد . بیشترش مناجات است و شبیه به همین احادیث قدسی است. خداوند در این احادیث بیشتر با فرزند آدم سخن می گوید. چه تعبیرهای زیبا و لطیفی دارد! مرحوم شیخ حر عاملی این احادیث را در کتابی به نام«جواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة» جمع آوری کرده است. مرحوم شهید، آیت الله سید حسن شیرازی هم کتابی به نام «کلمة الله هی العلیا» در همین باب تألیف کرده است.

خداوند در این حدیث می گوید: ای فرزند آدم، به حقی که تو بر من داری دوستت دارم! قربان این خدا! خدا بی نیاز مطلق است. او باید ناز کند و ما باید نیاز نشان دهیم. او باید ناز کند و ما باید نازش را بخریم. اما خدا به عکس عمل می کند؛ ما ناز می کنیم و خدا ناز ما را می خرد. ما نیازمند نواز شیم، خدا نوازش می کند. از این حدیث بوی نوازش می آید. خداوند دارد ناز بنده اش را می خرد. می فرماید: ای فرزند آدم، به حقی که تو بر من داری دوستت دارم! ثابت هم کرده است. ببین چقدر امکانات برای بنی آدم

ص: 94

فراهم کرده است! همه چیز در اختیار او قرار داده است.

داستان نمرود را شنیده اید. نمرود کسی بود که در کودکی با مادرش سوار بر کشتی می رفت. دریا متلاطم شد. اهل کشتی همه غرق شدند. خداوند این طفل خردسال را روی پاره تخته ای سوار کرد. به ملائکه امر کرد که او را حفظ کنند. به آب فرمان داد او را فرو نبرد. به آفتاب دستور داد نرم و ملایم بر بدن ضعیف این کودک بتابد. از باد خواست که آرام بوزد و با نسیم ملایمی او را نوازش دهد. خلاصه همه خلقت را بسیج کرد تا این کودک خردسال را از دریای پرتلاطم نجات دهد. باد این کودک را به کنار دریا برد. حیوانات را مامور کرد که به این طفل شیرخوار شیر بدهند تا این کودک بزرگ شود. هنگامی که بزرگ شد، ادعا خدایی کرد. نمرود شد. با خدا سر جنگ و ستیز گذاشت. ابراهیم خلیل الله را در آتش انداخت.(1)با این همه خداوند در حق او کم نگذاشت. خداوند کم کسی نمی گذارد. این است مهر و محبت خداوند.

داستان فرعون شنیدنی است. او آدم فقیر و بی چیزی بود. کارگری بود که کار پیدا نمی کرد. به مصر رفت و قبرستانی را آباد کرد. بعد کم کم اموالی فراهم کرد و فرماندار شد و در نهایت به سلطنت رسید.(2) بهترین زنهای عالم حضرت آسیة بنت مزاحم همسر او شد. خداوند او را از کجا به کجا رساند!

خداوند متعال چقدر مهربان است! اصلا خدا یعنی محبت. یکی از نام های خداوند حبیب است: «یا حبیب»، «یا خیر حبیب و محبوب».(3)

ص: 95

بهترین حبیب و محبوب خداست. برخی «الله» را هم از «وله» به معنای مألوه و شیدا مشتق دانسته اند؛ یعنی ذاتی که تمام ذرات عالم دوستش دارند و عاشق او هستند. او معشوق همه است.

کان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم من أشد الناس لطفا بالناس؛(1) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم بیش از همه به مردم لطف و محبت می ورزید.

یعنی لطف حضرت به سلمان و ابوذر و مؤمنین اختصاص نداشت، بلکه به همه خلقت عشق می ورزید. لطف او برای همه انسانها بود. خیرخواه کل خلقت بود. لطف و مرحمت و محبتش از همه به خلق بیشتر بود. اگر کسی باشد که لطفش بیشتر از او باشد، او باید پیامبر می بود. خداوند متعال صفت رحمت و ارحم الراحمینی و محبت به خلق را به پیامبر مرحمت کرده است.

به موسی و هارون سفارش می کند که با او با مدارا و محبت برخورد کنید. حاج آقای دولابی می فرمود: خدا آن قدر نسبت به اشقیا مهربان است که آدم می ترسد گاوبندی باشد. در «علل الشرایع» آمده است: که زمانی آب رود نیل کم شد. آمدند و به فرعون گفتند: مگر تو خدای ما نیستی؟ گفت: بله. گفتند: پس آب نیل را زیاد کن. آب زراعتمان کم شده است. گفت: بسیار خوب، فردا زیادش می کنم. خودش می دانست که هیچ کاره است، دستش خالی است. شب هنگام لباس فرعونی را بیرون آورد. خودش را روی خاک ها انداخت و گفت: خدایا آبروی ما را نبر! خدایی ما به خطر افتاده است. آن قدر آه و ناله کرد تا خدا دعایش را اجابت کرد و آب رود نیل زیاد شد. (1)فرعون در باطن به خدا ایمان داشت، ولی اظهار نمی کرد. هرگاه گیر می کرد، شب تا به صبح عبادت می کرد.

وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا؛(2) و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند،در حالی که در دل به آن یقین داشتند.

نشو، رزق او را نخور، از ملکش بیرون برو. چه کسی می تواند واقعا خدا را انکار کند؟ فرعون و اشقیا در باطن خدا را قبول داشتند، حتی اهل بیت علیهم السلام را هم قبول داشتند. در زیارت جامعه می خوانیم:

ولا جبار عنید ولا شیطان مرید و لا خلق فیما بین ذلک شهید إلا عرفهم جلالة أمرکم؛(1) هیج جبار سرکش و شیطان گمراه و خلقی بین آنها نیست، جز آنکه خداوند همه آنها را به جلالت امر و مقام رفیع شما آشنا کرده است.

خداوند جلالت امر اهل بیت علیهم السلام را به همه شناسانده است. یعنی معاویه ها، عمرو عاص ها، خلفای جور، همه از فضائل اهل بیت علیهم السلام میگفتند. یعنی در باطن ایمان داشتند. عمرو عاص که از دشمنان درجه یک امیرالمؤمنین علیه السلام و هم پیمان با معاویه است، درباره فضائل امیرالمؤمنین یازده بیت شعر گفت و امام حسن علیه السلام یازده هزار درهم به او جایزه داد.

یا من أجاب لابغض خلقه إبلیس؛(1) ای خدایی که مبغوض ترین خلقت، ابلیس را اجابت کردی.

ابلیس بعد از این که سجده نکرد، مطرود و ملعون شد. گفت: خدایا، به من فرصت بده! گفت: به تو مهلت می دهم. گفت: خدایا، مرا بر خون و پوست ورگ بنی آدم مسلط کن تا در او نفوذ کنم. گفت: قدرت می دهم. این به خاطر شش هزار سال عبادت او بود. اما عبادت او همه ناخالص بود. با این وجود خدا او را رد نکرد. خیلی عجیب است! خدایی که فرعون و ابلیس و مبغوض ترین خلق را رد نمی کند، آیا ممکن است مؤمن را رد کند؟ امام باقر علیه السلام فرمود:

والله لا یلح عبد مؤمن علی الله عز وجل فی حاجته إلا قضاها له؛(2) به خدا سوگند، بندۂ مؤمن در حاجتش اصرار نمی ورزد، جز

اینکه خداوند حاجتش را روا می سازد.

ممکن است حاجتش را دیر بدهد، ولی بهتر از آن را به او مرحمت می کند.

روایاتی که درباره فرعون است، بسیار عجیب است. لطف و رحمت خدا را نسبت به بندگانش می رساند. امام هشتم علیه السلام فرمودند: فرعون وقتی داشت غرق می شد، به حضرت موسی استغاثه کرد. مرتب التماس میکرد. حضرت موسی هم گفت: باید غرق بشوی و غرق شد. موسی علیه السلام شب برای

ص: 100

مناجات به درگاه خدا آمد، اما خداوند گفت: چرا جواب فرعون را ندادی؟

یا موسی ما أغثت فرعون لإنک لم تخلقه و لو استغاث بی لأغثته؛(1)ای موسی، تو فرعون را اجابت نکردی، چون او را خلق نکردی. اگر به من استغاثه کرده بود، او را اجابت می کردم.

یعنی اگر تو صانع و خالق او بودی، جوابش را هم می دادی. اگر فرعون یک بار یارب و یا الله می گفت، او را اجابت می کردم.

یعنی اگر خدا بخواهد در هر شرایطی - در خانه فرعون هم که باشد - موسای کلیم الله درست می شود و اگر نخواهد در خانه بهترین شخصیت عالم هم که باشد فایده ای ندارد. عایشه تنش به تن پیغمبر خورده است. همخواب پیامبر خدا بوده است. خیلی عجیب است! نفس پیامبر، روحیات پیامبر، خلق و خو و رفتار پیامبر او را نجات نداد. یعنی عایشه این لیاقت را نداشت، اما آسیه بنت مزاحم همسر فرعون به اعلی درجه بهشت می رود و همسر پیامبر می شود.(1)

گر خدا خواهد پر سلطان بپیچ

گر خدا برگشت صد سلطان به هیچ

اگر خدا می خواهد تا گاو و ماهی پیش برو. گفت: اگر خدا با من است، هر کجا می خواهی برو.

تو با من باشی غمم نیست. بلاها همه شفاست. اگر خدا با انسان باشد، همه بلاها باطل است، همه خارها گل است.

از محبت خارها گل می شود

از محبت سرکه ها مل می شود

محبت چیست که همه خارها را گل می کند! اصلا نکند اسم اعظم همین است. کیمیا همین است! محبت چه می کند؟ شما اگر ولی خدا شدی، خدا اثر غذای فرعون را بر می دارد. غذا طیب و طاهر می شود. نفس فرعون در شما اثر نمی کند. حضرت آسیه همخواب فرعون است. انسان وقتی پیش یک آدم معصیتکار می نشیند، رنگ می گیرد، تأثیر می پذیرد، روحش آزرده می شود، مکدر می شود. چگونه است که نفس فرعون نتوانست در حضرت آسیه تأثیر بگذارد؛ بلکه نور اندر نور شد! این برای این است که خدا به او کمک کرد. اگر خدا کمک کند، همه چیز درست می شود.

گفت. «کما تدین تدان؛(1)هر طوری که مزد بدهی، به تو همان طور مزد می دهند.» هر کار بکنی، با تو همان می کنند. موسی گفت: من کلیم تو هستم، چرا جواب مرا نمی دهی؟ فرمود: چرا تو جواب بنده مرا ندادی؟

یا موسی، و عزتی و جلالی و جودی و مجدی و علو مکانی لو أن قارون کما دعاک دعانی لأجبته؛(2)ای موسی، به عزتم و جلالم و جودم و عظمتم و بلندی مقامم. اگر قارون همان طور که تو را خوانده بود مرا می خواند، البته او را اجابت می کردم.

ترسم که شفاعت کند از قاتل خود

از بس که کرم دارد و آقاست حسین

این خوف یک خوف واقعی بوده است. می دانسته است امام حسین علیه السلام سفره اش خیلی گسترده است. وقتی آن خبیث می خواست بیاید، حضرت به رویش تبسم کرد. یعنی من سفره ام پهن است. من می خواهم به تو محبت کنم و می پذیریم. مرحوم آیت الله شاه آبادی می فرموده اند: حضرت به او گفت: به من آب بده تا تو را پیش جدم شفاعت کنم. این یعنی صفت رحمانیت.

رحمانیت خداوند بدین معناست که می خواهیم همه را از دم بخریم. اصلا مال بد بیخ ریش صاحب اوست. دیده اید بعضی از میوه فروشها جنس های بنجل آخر شب را که می ماند و هیچ کس آنها را نمی خرد، به خانه می برند و خودشان مصرف می کنند. خدای متعال هم چیزی را که درست کرده است، هیچ وقت ضایع نمی کند. حیف و میل نمی کند.

است. یعنی درون و فطرت و هستی را از نور و علم پر کردیم، بعد شد انسان؛ «خلق الإنسان»..

بنابراین ابتدا ظهور رحمت عام خداوند در عالم است، بعد از آن تعلیم معنویات و قرآن و سپس خلقت انسان. یعنی تا کسی قرآن فرا نگرفته است، انسان نیست و انسانیت او زیر سؤال است. بعد از آن نطقش را باز کردیم؛ «علمه البیان».

صفت رحمانیت صفت بسیار بزرگی است. درباره سیدبن طاووس می گویند: سحرها که بلند می شد، از آخر شروع می کرد؛ می گفت: خدایا، کفار، اشقیا و نمرودها را هدایت کن! ما معمولا نماز شب که می خوانیم، چهل تا آدم خوب و عالی را پیدا می کنیم و آنها را دعا می کنیم. او از ته قافله شروع می کرده است. یکی از سیره های پیامبر ما این بود که از ته قافله شروع می کرد؛ از آن عقب افتاده ها، از آن پس مانده ها.

مرحوم آیت الله سید علی آقا قاضی وقتی میخواست میوه بخرد، میوه های مانده و به درد نخور را می خرید. چون آنها را کسی نمی خرید. مرحوم ملاهادی سبزواری هم همین طور بوده است. اینها باعملشان می خواستند با خدا صحبت کنند که ما هر چه بنجل هست بر می داریم تا تو هم ما را برداری. خدا هم همین کار را می کند. خلقش را رها نمی کند. ان شاء الله این حدیث را در دلتان ثبت کنید: «عبدی انا و حقی لک محب فبحقی علیک کن لی محباً ؛(1) ای بنده ی من، به حقی که تو بر من داری، من دوستت

ص: 107

دارم. پس به حقی که من بر تو دارم، تو مرا دوست بدار!» یعنی من حق تو را ادا کردم، تو هم بیا حق مرا ادا کن و مرا دوست بدار. بابا طاهر چه زیبا سروده است:

چه خوش بی مهربانی هر دو سر بی

که یک سر مهربانی درد سر بی

البته خودش هم جواب خودش را داده است:

اگر مجنون دل شوریده ای داشت

دل لیلی از او شوریده تر بی

ص: 108

آن کس به پیامبر نزدیک تر است.

زنده کدام است بر هوشیار

آن که بمیرد به سر کوی یار

مردن هم مراتب دارد. هر کس مردنش بیشتر است، جلوتر است. خداوند به پیامبرش می فرماید: «انک میت.»(1) در رأس همه بندگان شایسته خدا که موت کامل داشتند و در برابر خدای متعال تسلیم محض بودند، پیامبر خدا و بعد از ایشان امیرالمؤمنین علیه السلام است. خداوند نمی فرماید که ای پیامبر بعداً می میری، بلکه می گوید: «انّک میّت؛ الآن مرده ای.» یعنی در برابر اراده حق تعالی هیچ اراده ای نداری. تسلیم محضی. کسانی هم که به تو گرایش دارند، باید بمیرند؛ یعنی از خودشان بگذرند و خدا را ببینند. کسانی به پیامبر خدا نزدیک ترند که مرده تر باشند.

همچنین در روایت آمده است: هر کس خوش اخلاق تر است، به پیامبر نزدیک تر است. (2) یا هرکس که محبتش به پیامبر بیشتر است، به آن حضرت نزدیک تر است. نزدیک ترین فرد به پیامبر خدا، امیرالمؤمنین علیه السلام است که جان پیامبر است.

یکی دیگر از راههای نزدیک شدن به پیامبر خدا، درود و صلوات فرستادن بر آن حضرت است. پیامبر خدا فرمودند:

اولی النّاس بی یوم القیامة أکثرهم علیّ صلاةً فی دار الدنیا؛(3)

ص: 110

نزدیک ترین مردم به من در روز قیامت کسی است که در دنیا بیشتر بر من صلوات بفرستد.

انسان کسی را که بیشتر دوست دارد، بیشتر یاد می کند و بیشتر دعایش می کند. همچنین کسی را که زیاد یاد کرد و دعا نمود، عشق و محبت او بیشتر در دلش می نشیند و به او نزدیک تر می شود. این یک واقعیت است، بسیار صلوات فرستادن بر پیامبر و آل او یکی از راه های راحت و سبک و سریع برای دست یافتن به این قرب است.

هستیم. آنها حرف های ما را بهتر از شما گوش می دهند. همچنین در روایتی از قول امیرالمؤمنین علیه السلام چنین آمده است:

هذه النجوم التی فی السماء مدائن مثل المدائن التی فی الأرض؛(1)ستارگانی که در آسمان اند. شهرهایی همانند شهرهای کره زمین است. بنابراین «عالمین» یعنی همه عوالم.

شیطان هنگامی که بر آدم سجده نکرد، دو فرشته یکسره به او پس گردنی می زدند تا اینکه سرش پایین بیاید. آدم متکبر هم همین طور است؛ آن قدر به پس گردن او می زنند تا سرش پایین بیاید. حواستان جمع باشد. خودتان را به زمین بزنید تا راحت شوید، وگرنه پس گردنی می خورید.

در روایت آمده است: وقتی این آیه نازل شد، شیطان گفت: خدایا، سهم من از این رحمت چیست؟ خطاب شد: این پس گردنی را به برکت پیغمبر تعطیل کنید.(2) باز در روایت آمده است: وقتی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به دنیا آمد، کاربرد شیاطین کم شد. آنها پیش از آن تا آسمان چهارم می رفتند، ولی پس از آن قدرت آنها کم شد و تا آسمان اول بیشتر نمی توانند بروند. یعنی نمی توانند در اعماق قلب نفوذ کنند. دل هفت پرده دارد. آنها تا پرده های چهارم می رفتند، اما بعد از این تا پرده اول بیشتر نمی توانند بروند و از تسلط آنها کم شد.(3)

ص: 112

در روایتی آمده است که پیغمبر خدا به جبرئیل فرمود: «هل أصابک من هذه الرحمة شیءُ؛ آیا از این رحمت چیزی هم نصیب شما شد؟» عرض کرد: بله یا رسول الله، وقتی فرعون در حال غرق شدن بود، گفت: «تبت الآن ؛من الآن توبه کردم.» من از پیش خود بدون اینکه فرمانی از جانب خدا آمده باشد یک مقدار لجن برداشتم و بر دهان فرعون زدم و گفتم:«آلْآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ»؛(1)یعنی الآن توبه می کنی، در جایی که پیش از این، این همه عصیان و فساد و نخوت و تکبر داشتی. این کار را بدون فرمان خدا انجام دادم و بیم آن داشتم که خداوند مرا به خاطر این کار مؤاخذه کند، ولی این رحمت شامل حال من هم شد و خداوند این کار مرا تأیید کرد و خیالم راحت شد. همچنین خداوند مرا در قرآن ستود و فرمود: «ذی قوّة عند ذی العرش مکین، مطاع ثم امین؛(2) (جبرائیل) که صاحب قدرت است و نزد (خداوند) صاحب عرش مقام والایی دارد، در آسمانها مورد اطاعت (فرشتگان) و امین است.»

من حذرک کمن بشرک؛(1)کسی که تو را بر حذر داشت، همانند کسی است که به تو بشارت داده است.

اگر کسی به شما بگوید: مواظب باش لباست آتش نگیرد، با کسی که یک دست لباس برای شما می خرد، همانند است. چون اگر نمی گفت، لباست آتش می گرفت و از بین می رفت. در این هشدار و ترساندن یک بشارت و رحمت خوابیده است. کسی که تو را از خارها، دره ها و چاله ها برحذر می دارد، مثل کسی است که به تو بشارت می دهد. این فرموده امیرالمؤمنین یک مطلب کلیدی است. همه آیه های عذاب و انذار را معنا کرده است. وقتی خداوند به پیامبرش می فرماید: «ان أنت إلّا نذیر؛(2) تو تنها نذیر و انذار کننده ای.» این شدت مهر و رحمت پیامبر را می فهماند.

بنابراین تمام انذارها، هشدارها و تهدیدهای خدا و انبیا از شدت خیرخواهی و لطف است. کودک بیمار شما، زیر بار دارو و آمپول نمی رود، اما شدت محبت شما رهایش نمی کند. دست و پایش را می گیرید و به زور به او آمپول می زنید. تمام فشارهایی که از سوی انبیا بر بشر وارد می شود، ظاهرش زور است، ولی باطنش لطف و رحمت است.

عاشقم بر قهر و بر لطفش به جد

ای عجب من عاشقم این هر دو ضد

یعنی در قهرش هم لطف خوابیده است. چرا ما را این همه ترسانده اند؟ چرا این قدر آیه های عذاب داریم؟ چرا این همه سخن از جهنم و آتش

ص: 114

دوزخ است؟ برای اینکه می خواسته اند ما را به مهمانخانه و به مجلس مهمانی ببرند. می گویند: اگر به مهمانی نیایید، زندانتان می کنیم.

حال بود و شب به او می رسید، وقتی به جلسه می آمد میگفت: زن ریحانه است، عجب چیز خوبی است! چقدر لطافت دارد! و هر چه آیه و روایت درباره ریحان و گل و لطافت بود می خواند. گاهی هم زنش او را اذیت می کرد و راهش نمی داد. می آمد و می گفت: زن ناشزه شر است، عقرب است. می گفتیم: دیشب چیز دیگری می گفتی و امشب چیز دیگری. دیشب زن را به عرش می بردی و امشب میگویی مار و عقرب است. این حالات خودش بود؛ یعنی اگر خوبی می دید، آن طور می گفت و اگر بدی میدید، طور دیگر. کسی هم که در جهنم گیر کرده است، همیشه از مار و عقرب میگوید. خودش سرگردنه گیر کرده است، می گوید سخت است، محال است. کسی هم که در بهشت است، همه از رحمت و خوبی و زیبایی می گوید. نمی تواند از بدی بگوید.

می کنی؟ معلوم می شود در وجودت هست و در دلت نوشته شده است. دین پیغمبر دین فطرت است؛ یعنی در وجود همه ما هست.

صادقان را به خاطر صدقشان پاداش دهد و منافقان را - هرگاه اراده کند . عذاب نماید. یا (اگر توبه کنند) توبه آنها را بپذیرد؛ چرا که خداوند آمرزنده و رحیم است.

یعنی ما در قیامت صادقان را به صدقشان جزا می دهیم، آنها که پاک بودند. یعنی هیچ کمشان نمی گذاریم. اما منافقان را یا عذاب می کنیم و یا می بخشیم. خداوند عذاب منافقان را با تردید بیان کرده است. همچنین پس از آن لحن کلامش را روی مغفرت و رحمت برده است: «إن الله کان غفوراً رحیماً.»

این ها همه از صفت رحمانیت خداوند حکایت می کند. خداوند نمی گوید منافقین را حتما عذاب می کنم، بلکه می فرماید: اگر خواستم عذاب می کنم. شاید هم نخواستم و از آن ها گذشتم ؛ «او یتوب علیهم». ببین چقدر راه گذاشته است. بعد هم این طرف را می چرباند. می گوید: «إن الله کان غفورا رحیما» ؛ یعنی خدا خیلی بخشنده و مهربان است. یعنی محور و اساس بر رحمت و آمرزش و مغفرت است. می خواهند بهشت را پر کنند، نه جهنم را.

یستغفروا الله یغفر الله لهم؛(1) اگر گناه نمی کردید تا از خدا طلب بخشش کنید، خداوند بندگان دیگری خلق می کرد تا گناه کنند، آنگاه

استغفار کنند تا خداوند از گناهشان بگذرد.

خداوند می خواهد از گناهان درگذرد تا صفت غفاریتش بروز کند. در «خزائن» نراقی آمده است : یکی از عباد و زهاد به زیارت خانه خدا رفت. پرده کعبه را گرفت و التماس کرد که ای خدا، من از تو عصمت می خواهم. عصمتی به من بده که هیچگاه گناه نکنم. ندا رسید که عده زیادی از بندگان من همین عصمت را از من خواسته اند. اگر من به همه عصمت بدهم، پس چه کسی را بیامرزم؟ غفاریت و ستاریت من کجا برود؟(2)

امام ها این ها را فرموده اند و باد داخل آستین دوستانشان کرده اند و به آنها قوت بخشیده اند؛ چون می دانستند که آنها گناه را دوست ندارند. هیچ چیز مثل عصیان انسان را ذلیل نمی کند. یکی از بزرگان می فرمود: اگر عصیان نبود، همه ادعای خدایی می کردند، ولی وقتی خطا و لغزش از آنان سر می زند، می گویند: مؤمن که هیچ، مسلمان هم نیستیم. این حرف خیلی بلندی است. ببین در عصیان چقدر منفعت خوابیده است.

می گفت: من به قدری به نماز شب مقیدم که اگر ساعت دو نصف شب هم بخوابم، یک ساعت یا دو ساعت مانده به اذان صبح بیدار می شوم. برای خودش یک ابتهاجی داشت. خداوند این طور افراد را گاهی سرکار می گذارد. می گفت: با این وجود اتفاق افتاده که نماز صبحم قضا شده و داغ شده ام. کسی که سی یا چهل سال نماز شبش ترک نشده است، یک دفعه نماز صبحش هم قضا شود، ببین چه به سرش می آید! من به آن روزی که نماز صبحش قضا می شود، غبطه می خورم. به نماز شبش غبطه نمی خورم.

این پیر مرد با صفا یک جریانی را نقل کرد که بسیار جالب بود. می گفت: شاید چهل سال قبل بود. به مشهد رفته بودم. تنها بودم. تازه اتوبوس بین تهران و مشهد راه اندازی شده بود. جاده ها هم خاکی و پر از موج و دست انداز بود. حدود بیست ساعت از مشهد تا تهران در راه بودیم. می گفت: وقتی سرم می رفت روی صندلی تا چرتی بزنم، دست اندازها چرتم را پاره می کرد. اعصابم خورد شده بود.نتوانسته بودم بخوابم.

به تهران رسیدیم. روز پنج شنبه بود. ساعت حدود یک یا دو بعد از ظهر بود. دیدم حال نماز ندارم. گفتم: میروم مسافرخانه، یکی دو ساعت میخوابم، بعد بلند می شوم و نماز ظهر و عصرم را می خوانم. می گفت: خوابیدم و ساعت پنج یا شش بعد از ظهر بیدار شدم. بدنم حال آمده بود. دیدم گرسنه هم هستم. گفتم بروم یک چیزی بخورم، بعد نماز بخوانم. آمدم بیرون. دیدم مغازه ها بسته است. گفتم: عجب! چه شده، کودتا شده؟ به یکی گفتم: چرا مغازه ها بسته است؟ یک مقدار چپ چپ به ما نگاه کرد و گفت: به خاطر اینکه امروز جمعه است. معلوم شد بعد از ظهر پنج شنبه که

ص: 120

خوابیده بودم، عصر جمعه بیدار شدم. یعنی حدود بیست و هفت ساعت. پنج نماز از من قضا شده بود. کسی که می گفت: هر وقت بخوابم، دو ساعت به اذان صبح بیدار می شوم. گفت: خداوند پنج نماز از من قضا کرد. گذاشت کف دست من زائر امام رضا علیه السلام.

این ها همه لطف خداست. آنجا که ما را خالی می کنند، لطفشان بیشتر است. از اینکه دست خالی هستیم، ناراحت نشویم. میگویی: خدایا، این عیب مرا بر طرف کن! می بینی ده تا عیب دیگر کنارش بوده و تو نمی دیدی. فکر می کردی وضع خراب است، ولی خراب تر از این هاست که فکر میکنی. اصلا تخلیه شدن راه رسیدن است. «لا اله» معنایش همین است. تا «لا اله» را قشنگ اجرا نکنی، «الا الله» معنا ندارد.

می فرماید:

من وعده الله علی عمل ثواباً فهو منجز له و من اوعده علی عمل عقابا فهو فیه بالخیار؛(1) کسی را که خداوند برای عمل او وعده پاداش دهد، آن پاداش برای او عملی خواهد بود. و کسی را که خداوند به خاطر عملی به او وعده عقاب دهد، خداوند مخیر است که آن عقاب را عملی کند، یا نکند.

این حدیث تقریبا با آیه مبارکه ای که پیش از این ذکر شد، مطابق است. اگر خدای متعال وعده ثواب و مزد و پاداش داد، آیا ممکن است عمل نکند؟ خیر، چنین چیزی ممکن نیست. یعنی تمام ثواب هایی که ذکر کرده است، عملی می کند. وعده هایش حتمی و تخلف ناپذیر است. اما درباره عقاب و تهدید و عذاب، عملی کردن آن حتمی نیست. این حدیث شریف تمام آیه های تهدید و عذاب و جهنم را متزلزل می کند.

اما اگر خدای ناخواسته عذاب کند، چه کسی می تواند حرف بزند. «یا من عذابه عدل؛(2) ای کسی که عذابش عین عدالت است!»

در دعای عرفه می خوانیم:

عدلک مهلکی و من کل عدلک مهربی؛ خدایا، عدالت تو هلاک کنندة من است. و فرار من از عدالت توست.

چون خود را مستحق هزار جهنم می دانیم، از این رو همیشه می گوییم:

ص: 122

إلهی عاملنا بفضلک ولا تعاملنا بعدلک؛(1) خدایا با فضل و کرمت با ما رفتار کن، نه با عدالت خود!

فطرت ما هم بر همین اساس سرشته شده است. گاهی یک پدر مهربان و مشفق و کاردان به فرزندش می گوید: اگر امسال خوب درس بخوانی و شاگرد اول شوی، برای تو یک دوچرخه می خرم؛ اما اگر درس نخوانی و مردود شوی، تو را از خانه بیرون می کنم، پول به تو نمی دهیم و چنین و چنان می کنم. اگر این فرزند درس خواند و شاگرد اول شد، پدر حق ندارد بگوید به وعده خود وفا نمی کنم؛ چون تمام عقلای عالم او را مذمت می کنند. حتما باید به وعده خود عمل کند. اما اگر فرزند تنبلی کرد و درس نخواند، آیا عملی کردن تهدیدها واجب است؟ در اینجا عقلای عالم می گویند: واجب الوفا نیست. در نظر عرف و عقل، در همه جا وعده ها واجب الوفا و حتمی است، اما وعده به عذاب و شکنجه و عقاب حتمی نیست. این هم بر اساس رحمت است. رحمت خداوند خیلی ریشه دار است!

می شود. محبت طعم زندگی است. به انسان حیات می دهد. روح انسان را شکوفا می کند و به او انرژی می بخشد.

شما اگر به شهر غریبی مسافرت کردید؛ جایی که هیچ کس را ندارید. یک دفعه در آنجا رفیق عزیز و صمیمی خود را می بینید. چطور با هم یگانه می شوید! اصلا احساس می کنید همه شهر غریب اند و شما اصیل و مقیم آن شهرید. پیش از آن از در و دیوار غم می بارید، اما با دیدن رفیق خود، غربت و غم و سختی را احساس نمی کنید.

انسان گاهی با رفیق خود مسافرتی طولانی می کند. اصلا طول سفر و خستگی آن را احساس نمی کند. اما اگر با یک نفر ناباب همسفر شد، هر چند مسیر کوتاه باشد، عذاب میکشد. از همان آغاز سفر منتظر رسیدن به مقصد است.

این ها لذت محبت را نشان می دهد. به کسانی که از مادیات لذت می برند، مادیات می دهند. و به کسانی که از محبت و انس با خدا یا دوستان خدا لذت می برند، همان را عنایت می کنند.«حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است.» کسی که طعم محبت را چشید، ذائقه او از طعم های دنیا سیر است. زمان و مکان و پول و پست و مقام و شهرت، همه در برابر او هیچ اند. شیرینی و لذت محبت خدا و دوستانش را با چیزی نمی توان مقایسه کرد؛ اینکه من خدا را دوست داشته باشم و خدا هم مرا دوست داشته باشد. پیامبر و اهل بیت و امیر المؤمنین علیه السلام را که جان پیامبر است، دوست داشته باشیم.

ص: 124

بگذارد، یگانگی و صلح و صفاست. دل ها همه مهربان است. ولی هر جا نباشد، تفرقه است. دشمنان امیرالمؤمنین را لعن کنید و از آنان فاصله بگیرید. هیچ چیز به اندازه ولایت اهل بیت علیهم السلام انسان را یگانه نمی کند و از خودبینی و خودخواهی بیرون نمی آورد.

ص: 126

من صلی علی مرةً لم یبق من ذنوبه ذرة؛(1) کسی که یک بار بر من صلوات بفرستد، ذره ای از گناهانش باقی نمی ماند.

در برخی از روایات آمده است که پیغمبر خدا می فرماید: اگر کسی روزی سه مرتبه از روی محبت و دوستی بر پیامبر خدا صلوات بفرستد، خداوند گناهان آن روزش را پاک می کند.(2) از روی محبت یعنی دلش برای رسول خدا تنگ شده و دوست دارد از او یاد کند. اصلا دنبال ثواب و پاداش نیست. هر چه میزان خلوص و معرفت زیادتر باشد، برکات صلوات هم بیشتر است. در فرمایشات معصومین علیهم السلام هیچ گونه شک و تردید به خود راه ندهید.

قولکم حکم و حتم؛(3) سخنان شما حکمی حتمی و تخلف ناپذیر است.

شما، جیب من با جیب شما، دعای من با دعای شما یکی می شود. اصلا دوگانگی از میان می رود. هیچ چیز مثل محبت دوگانگی را از بین نمی برد.

شما اراده می کنید، او می فهمد. شما میل می کنید، او می آید.

امامان ما مشیت خدا هستند؛ یعنی هر چه خدا می خواهد، آنها پیاده می کنند. این، شدت انس و محبت و نزدیکی است. اراده خدا شده اند. دست خدا شده اند. قلب خدا شده اند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

أنا قلب الله الواعی؛(1) من قلب فراگیر خدا هستم.

فراتر از دست و چشم و گوش خدا؛ من قلب فراگیر خداوند هستم. هر چه او می خواهد، من هم می خواهم و همان هم می شود. ان شاء الله طعم محبت و لذت محبت را بچشید.

حاج آقا دولابی می فرمود: یک وقتی به دیدن آقا سید محمد حسین تهرانی رفتم. ایشان می فرمود: من چند سالی از محضر علامه طباطبایی استفاده می کردم. خانم ایشان فوت کرد. من نامه تسلیتی برایشان نوشتم. مرحوم علامه طباطبایی در پاسخ نامه از همسرشان خیلی تعریف کرده بود. نوشته بود: به قدری بین ما صلح و صفا و محبت بود که ایشان مثلا اگر حس می کرد که من یک ساعت مطالعه کرده ام و نیازی به چای دارم، بدون اینکه بگویم، برایم چای یا تنقلات می آورد. یا اگر حس می کرد که الآن مهمان دارم، وسائل خانه را مرتب می کرد. یعنی همیشه فکرش این بود که من الآن چه لازم دارم. الآن وقت استراحت من است؛ کسی مزاحمت و سر و صدا نکند. فضا را آماده می کرد. مثل یک عاشقی که می خواهد به معشوق خودش خدمت کند، کمر می بست. البته متقابلا من هم همین طور سعی

ص: 132

میکردم که اگر او مهمان دارد، من جایی نروم. اگر می خواست بیرون برود، من در خانه باشم و بچه داری کنم.

می فرماید:

ولو لم یکن فی الأرض مؤمنون کاملون إذاً لرفعنا الله إلیه؛(1)اگر در زمین مؤمنان کاملی نبودند، خداوند ما را به سوی خود می برد.

یعنی آمدن ما به این دنیا، به خاطر دوستان مؤمن بوده است. اگر آنها نبودند،خداوند ما را پیش خود می برد. دوست ما را خاک نشین کرده است. دوست موجب شده است که ما این همه ابتلا ببینیم. آنها از دیدن دوست لذت می برند.

بر حق ما زنان غالب شود.(1)چرا حضرت زهرا سلام الله علیها پیغام می دهد که چرا سلمان به دیدن من نمی آید؟؟ (2)چون از محبت و انس با سلمان لذت می برد. اینها به دنبال انسان می گردند. انسانی که واقعا به انسانیت رسیده باشد و از مطامع دنیوی بیرون آمده باشد.

می شوند؟ چرا این همه سفارش به نماز جماعت شده است؟ چرا گفته اند که بین صف ها را خالی نگذارید که شیطان آن جا را پر می کند؟ اینها برای این است که همه یکی شویم. همان طور که روح ها به هم نزدیک است، جسم ها هم نزدیک شود.

جلسات را دایره وار برگزار کنید. چون دایره بالا و پایین ندارد. پیامبر هم جلساتشان حلقوی بود. این به یگانگی و یکرنگی نزدیک تر است. همه اینها بوی محبت می دهد. این غیر از نظم و انضباط ظاهری است که نتیجه این چیزهاست. همه باید یکی شویم. عقب و جلو نباشیم. چرا می گویند در جماعت غیر از امام جماعت بقیه حمد و سوره نخوانند؟ چون آن یک نفر که می خواند، یعنی همه می خوانند. اینها همه مظهر رحمت و محبت و یکی شدن است.

ورزش محبت سیره ی همه انبیا و اولیای خداوند است. چرا وقتی زکریا بن آدم قمی - که یک پارچه محبت و صدق و صفا بود -به محضر امام هشتم علیه السلام آمد، حضرت همه کارهایشان را تعطیل کردند؟(1) اولیای خدا به دنبال آدم می گردند. لذتشان در این دنیا فقط انس با آنهاست. هنر انسان محبت و صدق و صفا و مکارم اخلاق و ایمان است. اولیای خدا همه چیزشان بر اساس محبت است؛ محبت به خدا و بندگان خدا.

ص: 136

می شدند، به بالای سر مرقد مطهر آن حضرت می رفتند و سه چهار ساعت دو زانو می نشستند و می فرمودند: هیچ کس با من کاری نداشته باشد. فقط چهار ساعت دیگر بیایید، با هم به منزل برویم. روز آخر هم گفتند: وقتی همه ساک ها را جمع کردید و آماده رفتن شدید، بیایید مرا صدا بزنید. خیلی به آنجا دل بسته بودند. فرموده بودند: در حرم امام حسین علیه السلام بهتر از هر جا می توان فیض برد. اگر کسی اهلش باشد، اهل بیت علیه السلام فیض بسیار منتشر می کنند.

ایشان معمولا سحر که بلند می شدند، حدود سه چهار ساعت دو زانو به حالت محو می نشستند. انسان وقتی در حضور مذکور باشد، نیازی به ذکر هم نیست. ذکر مقدمه ای برای رسیدن به مذکور است. ایشان بارها مثال می زدند که کسی که امام زمان را نمی بیند و از آن حضرت دور است، صدا می زند: یابن الحسن، یا صاحب الزمان! اما کسی که در محضر آقا نشسته است، آیا می تواند صدا بزند یابن الحسن ؟ اصلا این کار زشت است.

می فرمود: ذکر برای رسیدن به مذکور است. اما وقتی که در محضر هستی، هر چه می توانی بمیر. ایشان یک تعبیر قشنگی داشت. می فرمود: در نماز اگر نمی توانی بمیری، دست کم بخواب. شاید این تعبیر برای عوام خیلی نامأنوس باشد. مقصود این است که خودت را کنار بگذار. امام صادق علیه السلام فرمودند: من آن قدر «إیاک نعبد و إیاک نستعین» گفتم که «حتی سمعت من قائلها»(1)؛ تا اینکه آن را از گوینده آن شنیدم. یعنی دیگر «من» وجود نداشت.

ص: 138

نشده و یا سرما در او اثر نکرده است. یعنی از شب تا به صبح در رکوع بوده است. اگر آدمی سر از عالم عشق و محبت دربیاورد، سرما و گرما برای او بدون معناست.

اگر در عالم محبت وارد شویم، همه ابتلائات باطل می شود. تمام زشتی ها زیبا و تمام خارها گل می شود. در محبت های مجازی دیده ایم، دو نفر که عاشق یکدیگرند، هر چه ملامت و تهدید و سرکوبشان کنند، واهمه ای ندارند.

جایگاهی ندارد و چیزی نیست، چرا از چیزی که نیست یاد می کنید.»(1)

یعنی همه شما دنیا را دوست دارید؛ چون هر کس از چیزی بدش می آید، از یاد آن هم بدش می آید. معلوم می شود شما هنوز به دنیا علاقه دارید و به آن پایبندید. مذمتش می کنید تا از این پای بندی رها شوید. وگرنه کسی که از دنیا کنده شده است، حرف آن را هم نمی زند.

روایت «هل الدین إلا الحب والبغض»(2)برای کسانی است که هنوز گرفتار بدی هایند و می خواهند از آن رها شوند. وگرنه کسی که به کمال رسید و از جهنم عبور کرد، سر از بهشت و چهارده معصوم در می آورد و به حد نهایت بلوغ رسیده است. آنجا فقط محبت است: «هل الدین إلا الحب.»(3)آنجا دیگر خار نیست. با دشمن رو به رو نمی شویم. کسی را در مقابل خوبی ها نمی بینیم. شجره خبیثه ریشه اش در آمده است. فقط شجرة طیبه است. در این مرحله «الدین هو الحب والحب هو الدین»(4)دین همان محبت است و محبت همان دین است. دین و چهارده معصوم، یعنی محبت. شیعه، یعنی آیین محبت. خدا، یعنی محبت.

کیمیایی همانند محبت وجود ندارد. وقتی محبت آمد، انسان زشتیها را نمی بیند. فقط خوبی ها را می بیند. وقتی پدر به فرزندش علاقه دارد، اگر فرزندش زشت ترین افراد هم باشد، باز دوستش دارد و او را زیبا می بیند.

می گویند: حضرت یعقوب علیه السلام کنیزی داشت و از او هم یک فرزند داشت که با یوسف هم بازی بود. هدیه ای به کنیز داد و گفت: این هدیه را به کسی که زیباتر است بده. کنیز هدیه را به فرزند خودش داد. یعقوب گفت: این بی انصافی است. هدیه را باید به یوسف میدادی که در زیبایی همانند ندارد. گفت: فرزند من در نظر من از همه زیباتر است. یوسف به چشم تو خیلی زیباست.

از محبت خارها گل می شود

وز محبت سرکه ها مل می شود

حضرت امیرعلیه السلام در مدینه بودند. افراد بسیاری در مدینه از دنیا رفتند، ولی حضرت بر جنازه آنان حاضر نشد. اما وقتی شنیدند که سلمان در مدائن از دنیا رفته است، با طی الارض به مدائن آمدند. کفنی را که حضرت زهرا سلام الله علیهابرای سلمان تهیه کرده بود، با خود آوردند. ببین محبت چه می کند؛ حضرت زهراسلام الله علیهابه فکر کفن سلمانش هم بوده است! حضرت امیر وارد مدائن شدند. بدن سلمان سرد شده بود. وقتی حضرت وارد غسالخانه شدند، سلمان بلند شد نشست و گفت: السلام علیک یا امیرالمؤمنین! و دوباره افتاد. این کار محبت است. «بیدار علی باش که خوابت نبرد.»

از محبت مرده زنده می شود

از محبت شاه بنده می شود

ص: 142

می شود. نار به نور تبدیل می گردد و روشنگر می شود.

از محبت نار نوری می شود

از محبت دیو حوری می شود

داستان سگ اصحاب کهف را حتما شنیده اید.

سگ اصحاب کهف روزی چند

بی مردم گرفت و مردم شد

چون به مردان الهی علاقه پیدا کرد، ماهیتش عوض می شود؛ یعنی آدم می شود و به بهشت می رود. شتر امام سجادعلیه السلام در بهشت با امام محشور می شود؛ چون به امام علاقه پیدا کرد. نظیر این عشق و محبت های دگرگون کننده فراوان است.

همه می شنیدند.(1)

بنواخت نور مصطفی آن استن حنانه را

کمتر ز چوبی نیستی حنانه شو حنانه شو

می گوید: در ذات تمام ذرات عالم، عشق و محبت خدا و خوبان خدا هست.سنگریزه در دست آن عرب شهادتین می گوید.سوسمار در آستین دیگری شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر می دهد.(1)

جابرمی گوید:هرگاه به همراه پیامبر از برخی کوچه های مکه میگذشتیم، به هر سنگ و درختی می رسیدند، آن سنگ و درخت به صدا در می آمد و می گفت: السلام علیک یا رسول الله.(2)

خداوند آیت الله بهاء الدینی را رحمت کند! بارها می فرمود:گربه ای بود که ما گاهی چیزی به او می دادیم. هر وقت ما را می دید که می رویم، یک دور اطراف ما طواف می کرد و می رفت. و این گونه تشکر می کرد. اما برخی از آدم ها هستند که اگر هفتاد سال به او خدمت کنی،جواب سلامت را هم نمی دهد.آدم های بی محبت را به هیچ جماد و حیوان نمی توان تشبیه کرد.موجودات عالم همه محبت دارند.

ثوبان به پیامبر خدا خیلی علاقه داشت. پیامبر روزی دیدند که ثوبان رنگش پریده و پژمرده است.پرسیدند چه شده؟ گفت: من از فکر فراق و دوری از شما در آینده نگرانم.فرضا هم که بهشتی باشم.شما را در اعلی درجه ی بهشت جای می دهند و ما را در پایین آن رها می کنند.این فکر مرا اذیت می کند.محبت ثوبان جبرئیل را هم نازل می کند و بهترین آیه ها را می آورد:

ومَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا؛(1)

و کسانی که خدا و پیامبر را اطاعت کنند،(در روز رستاخیز) همنشین کسانی خواهند بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان؛و آنها رفیق های خوبی هستند!

این آیه درباره ی ثوبان نازل شد.(2)خیلی زیباست. ما روزی ده مرتبه می گوییم:«اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ؛ما را به راه راست هدایت کن، راه کسانی که آنان را مشمول نعمت خود ساختی.»

بنازم به بزم محبت که آنجا

گدایی به شاهی مقابل نشیند

زید بن حارثه غلامی بودکه پیامبر او راخریدندو نزدخود آوردند.خیلی به او علاقه داشتند. آن قدر که به او زید الحب میگفتند.نامش در قرآن آمده است:«فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِنْهَا وَطَرًا.»(3)بدون وضو نمی توان دست روی آن گذاشت.هیچ نسبت فامیلی بین او و پیامبر نبود، به جز همان

ص: 147

محبت. محبت سنخیت می آورد. بر این اساس پیامبر خداصلی الله علیه واله فرمودند:

من أحبنی کان معی فی الجنة؛(1)کسی که مرا دوست بدارد،دربهشت با من است.

در روایت دیگر آمده است که پیامبر خداصلی الله علیه واله دست حسن و حسین علیهماالسلام را گرفتند و فرمودند:

من أحب هاذین الغلامین واباهماو أمهما فهو معی فی درجتی یوم القیامة؛(2)کسی که این دو نوجوان و پدر و مادر این دو را

دوست بدارد،دربهشت با من در یک درجه است.

ازدعاهایی که حاج آقای دولابی بسیار می خواندند، این دعا بود:

اسئلک حبک وحب من یحبک وحب کل عمل یوصلنی إلی قربک؛(3)دوستی و محبت تو را و دوستی دوستدارانت را و دوست داشتن هر کاری را که مرا به مقام قرب تو برساند، ازتو خواهانم.

دو مناجات از مناجات های خمس عشر خیلی اوج دارد:مناجات مریدین و مناجات محبین.در مناجات مریدین چنین می خوانیم:

فیامن هو علی المقبلین علیه مقبل وبالعطف علیهم عائدمفضل و بالغافلین عن ذکره رحیم رؤوف و بجذبهم إلی بابه ودود عطوف؛پس ای خدایی که به هر که رو سوی تو آورد، توجه و

ص: 148

اقبال می کنی و با مهر و عطوفت به آنان تفضل و احسان می کنی و با آنان که از یاد تو غافل اند هم،رؤوف و مهربانی و با جاذبه ی مهرومحبت،آنها را نیز به درگاهت میکشانی. ببینید اساس،رحمت و محبت است.خداوندنه تنها با خوبان،بلکه با غافلین و کسانی که از یاد او غافل اند،بامهر و رأفت و عطوفت ورحمت رفتار می کند.خدا که با غافلین این گونه رفتار کند،بامقبلین و کسانی که رو به سوی او دارند چه خواهد کرد؟

از محبت مس ها زرین شود

ازمحبت تلخ ها شیرین شود

از محبت دُردها صافی شود

ازمحبت دردها شافی شود

دُرد همان ته نشین روغن است.اگر محبت باشد تمام دردها و ناصافی ها و غل و غش ها صاف می شود.

وز محبت حزن شادی می شود

وز محبت غول هادی می شود

وز محبت نیش نوشی می شود

وزمحبت شیر موشی می شود

شیری که این همه قدرت و قوت دارد،اگر اسیر محبت شود،مثل موش تسلیم شمامی شود.

وز محبت سقم صحت می شود

وز محبت قهر رحمت می شود

امام حسین علیه السلام به عیادت یکی از دوستانشان آمدند.نگاهی به او کردند،درد و تب از او پرید.

وز محبت سجن گلشن می شود

بی محبت روضه گلخن می شود

چیزی که همه ی زشتی ها را زیبا می کند،محبت است.امام هفتم علیه السلام در زندان است،ولی همان زندان برای او گلشن است.اما اگر محبت نباشد،در باغ هم که باشی خاروخس است.

ص: 149

ص: 150

خواه ما شوند. مقام محبوبیت بسیار بالاتر است.چه کنیم که محبوب شویم،آن هم محبوب خدا؟امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

أحب العباد إلی الله المتاسی بنبیه؛(1)محبوب ترین بندگان نزدخداوند کسی است که به پیامبرش تأسی کند.

سر این مطلب هم روشن است.خداوند پیامبرش را بیش از همه دوست دارد.کسی هم که شبیه او شود، محبوب خداوند می شود. تأسی به پیامبر،همان شبیه شدن به آن حضرت است.

اواخر عمر مرحوم آیت الله بهاء الدینی بود.جوانی خدمت ایشان آمد و در گوش ایشان از چیزی پرسید.ما نفهمیدیم چه پرسید؛اما ایشان در پاسخ وی گفتند:فکر نکنم،فکر نکنم. شبیهش شاید بشوی.ما حس کردیم که می گوید:دعا کنید من آدم بشوم و ایشان در پاسخ می فرمود:فکر نکنم، ولی شبیهش شاید بشوی.شبیه شدن هم خیلی مهم است. آدم واقعی چهارده معصوم علیهم السلام اند. حالا ما شبیه آنان هم بشویم،خیلی خوب است. در روایت آمده است: ما اهل بیت انسان واقعی هستیم و شیعیان و دوستان ما شبیه انسان اند.(2)

خدا همه موجودات را دوست دارد.اگر دوست نداشت،خلق نمی کرد.چون همه را خلق کرده است،پس دوست دارد.مگر می شود چیزی را که درست کرده است،دوست نداشته باشد. این ها را محکم بگو و به خودت تلقین کن.آن وقت می بینی در به روی تو باز می شود.

شخصی می گفت: به مکه رفته بودم. نمی دانم چرا دلم عقده داشت و باز نمی شد.یک قبض عجیب مرا گرفته بود.هر چه دور خانه خدا می گشتم، تأثیری نداشت. رفتم پردۂ خانۂ کعبه را گرفتم.گفتم:خدایا،به خودت قسم دوستت دارم.اما حس کردم که دوستت دارم شاید درست نباشد.من چه کسی هستم که بخواهم خدا را دوست بدارم.یک مرتبه به زبانم آمد که او مرا دوست دارد.همین که این را گفتم،گویا یکدفعه آب روی آتش ریختند.مثل غنچه ای که باز می شود،باز شدم.

گل بو می کنی و صلوات می فرستی،خداوند گناهانت را می آمرزد.(1)انسان هر زیبایی،هر چیز قشنگ و هر درخت و گیاه و گل زیبا و خوشبویی که می بیند،بر محمد و آل محمد صلوات می فرستد؛چون این ها از آن باغی است که باغبان و زارع و همه کاره اش چهارده معصوم اند.

وجعلنا من الماء کل شیء حی؛(1)و ما هر چیز زنده را از آب قراردادیم.

حیات همه ی موجودات وابسته به آب است.اگر آب نباشد،موجودی درست نمی شود.تکوین خلقت با آب است.ادامه ی خلقت با آب است. همه ی خوراکی ها، میوه ها،و غلات، از آب درست شده است.برای طبخ آنها نیز نیازمند آبیم.اصلا اول کار آب،وسط کار آب وآخر کار هم آب است.به یک معنا همه ی موجودات می گویند: آب آب آب؛یعنی رحمت ومحبت،یعنی همه ی ما از محبت درست شده ایم و ادامه ی کارمان نیز نیازمند محبت است.

دیده اید کسانی که به یکدیگر علاقه مندند، با اشاره با هم صحبت می کنند. یکی از معانی حروف مقطعه این است. یعنی خداوند با پیامبرش به اشاره سخن می گوید.

«کهیعص.»(1)کاف یعنی کربلا، هاء یعنی هلاکت و شهادت، یا، یعنی یزید، عین یعنی عطش،صاد یعنی صبر. این تفسیرها در روایت آمده است.(2)

اگر یک دوست بسیار صمیمی برای شما نامه بنویسد، آن را با شوق و محبت باز میکنی و می خوانی. وقتی از روی محبت بخوانی، اثر دارد. اگر محبت نداری، نخوان. قرآن خواندنی که با اکراه و از روی بی علاقگی باشد، چه قرآن خواندی است؟! نمازی که با کسالت و خمیازه و ناراحتی باشد،چه نماز و عبادتی است؟ فرمودند:

لاتکرهواالی انفسکم العباده؛(3)از روی اکراه به عبادت نایستید.امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: کاری نکنید که از عبادت زده شوید.

إن للقلوب شهوة و إقبالا و ادبارا،فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها فان القلب إذا أکره عمی؛(4)برای دل های آدمیان علاقه و اقبال،وگاهی تنفر و ادبار است.هنگامی که می خواهید کاری را انجام دهید،از روی علاقه وارد شوید؛ زیرا هنگامی که دل را به کاری اجبار کنید که تمایلی به آن ندارید و به آن فشار بیاورید، کور و زده می شود.

ص: 156

سعی کنید با محبت نماز بخوانید،با محبت عبادت کنید. آن وقت اثر و لذتش را خواهید یافت و از آن سیر نمی شوید. وقتی اساس کار پیامبر ما محبت است، باید تمام کارهایمان روی محبت باشد.نماز خواندن، یعنی با خدا عشق بازی کردن. این قیمت دارد.

قرب و هر خیری را که به انبیا و اولیا و بهشتی ها دادی، به من هم عطا کن!

کسی به حرم امام رضاعلیه السلام آمد و عرضه داشت:من یک حاجت بیشتر ندارم و آن هم این است که خیر دنیا و آخرت را به من بدهی! مختصر و مفید.ما هر چه می توانیم باید مطالبمان را مختصر و فشرده کنیم. این علامت رشد است.

إذا تم العقل نقص الکلام؛(1)هر چه عقل کامل تر شود،سخن کوتاه ترمی شود.

یعنی از کمیت کاسته می شود و کیفیت بالا می رود.ما گاهی در دعاها به خدا چیز یاد می دهیم که این کار را بکن و آن کار را نکن.این اشتباه است.درحدیث قدسی آمده است:

یابن آدم أطعنی فی ما امرتک و لا تعلمنی مایصلحک؛(2)ای فرزند آدم،چیزی را که به تو می گویم فرمان ببرو به من یاد نده که چه چیزی به صلاح توست.

مامن بلیة إلاولله فیها نعمة تحیط بها؛(1)هیچ بلا و گرفتاری نیست،مگر اینکه خداوند در آن نعمتی قرارداده است که آن بلاوگرفتاری آن نعمت را احاطه کرده است.

اصلاماشرمحض نداریم.چقدر خیالمان راحت است! هر شری با خیر آمیخته است و مقدمه خیر است.

درس معلم ار بود زمزمه ی محبتی

جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را

چقدر محبت کشش دارد!چقدر انس و لذت می آورد!ایشان با اینکه این اواخر ضعیف شده بودند،گاهی ده ساعت صحبت می کردندواین غیر عادی بود.انسان اگر در گردونه ی محبت افتاد،اززمان و مکان و خستگی و غم و غصه رها می شود.یک پر و بال دیگری به او می دهند.در عالم محبت این چنین است.

ملت عشق از همه دین ها جداست

عاشقان را ملت و مذهب خداست

آتشی از عشق در جان برفروز

سر به سر فکر و عبارت را بسوز

پیش تر یادم هست که جلسات ایشان در ایام پاییز و زمستان بعدازنماز مغرب و عشا ۔ مثلا از حدود ساعت شش ۔ شروع می شد و تا ساعت یازده دوازده شب ادامه داشت.آن ایام جلسات هم خلوت تر بود و هم انس خیلی عجیبی داشتند.ولی این اواخر افراد متفرقه در جلسات زیاد شده بودند.ایشان هم می فرمود:تا اینها بیایند انس بگیرندوبا جلسات ما و روحیات ما آشنا شوند،من یک مقدار خسته می شوم. ولی وقتی جلسه یک دست بود،همه یکی می شدندوتا دیر وقت ادامه داشت و همه احساس سبکی و آرامش وخوشی می کردیم.جلسات انس و محبت این طوری است.اگر از محبت شب را صبح کنیم،خسته نمی شویم.

یکی از رفقا می گفت: با خانواده ام برای جلسه ی ایشان از قم به تهران رفته بودیم.وعده کردیم که ساعت ده شب از جلسه بیرون بیایم و به قم برگردیم.ده شب که از جلسه بیرون آمدیم تا به ترمینال برویم و سوار شویم،

ص: 160

خانمم گفت:حیفت نمی آید.گفتم:چرا، من هم حیفم می آید.دوباره برگشتیم به جلسه و یکی دو ساعت دیگر نشستیم،بدون اینکه شامی بخوریم،ولی سر شار و سرحال بودیم. یعنی جسم ما هم بی نیاز از غذا می شد.

عاشقان را شد مدرس حسن دوست دفترودرس وسبق شان روی اوست

یعنی عشق مجازی آدم را از زمان و مکان و خستگی رها می کند و بیرون می برد، نمی دانم عشق حقیقی چه می کند. گاهی با رفیق صمیمی مسافرتی دور می رویم و اصلا احساس خستگی نمی کنیم. گاهی می گوییم: نمی دانم کی رسیدیم. این قدر به ما خوش گذشت که طولانی بودن مسافت را نفهمیدیم! در گردونه محبت که وارد شویم، همه مشکلات حل می شود. اگر عشق خدا در دلمان بیاید، اگر نمازمان با محبت باشد، همه چیزمان عوض می شود. همه چیزمان الهی می شود. محبت اساس کار پیامبر خداست و همه ی ریشه ی وجودیمان از محبت است.اصلا ما از محبت درست شده ایم. پدران و مادران ما همدیگر را دوست داشتند که ما درست شده ایم. اگر دوست نداشتند، با هم ازدواج نمی کردند. وجود ما از زوجیت و یگانگی سرچشمه گرفته است.

می خواهم راه به تو نشان بدهم. واجب کرده ام که با من ارتباط برقرار کنی و انس بگیری.هر چیزکه این محبت را کم رنگ کند،یا از بین ببرد،یاگناه کبیره است و یا مکروه است. در روابط خلق خدا با یکدیگر هم چنین است.می بینیم عواملی که محبت را از بین می برد،مثل قطع رحم، عاق والدین، قتل و ... گناه و حرام است. و هر چیز که این محبت را ایجاد می کند و افزایش می دهد به آن امر و توصیه شده است؛ مثل صلۂ رحم، احسان، هدیه،اظهار دوستی و....

که مردی به همسرش بگوید:من دوستت دارم، این سخن هرگز از دل او بیرون نمی رود.

همچنین به هدیه دادن که موجب تقویت محبت می شود،بسیار توصیه شده است.پیامبر خداصلی الله علیه واله فرمودند:

تهادوا تحابوا(1)؛به یکدیگر هدیه بدهید،تا بین شما محبت ایجادشود.

انسان وقتی به کسی هدیه می دهد،یعنی به یاد توام.ممکن است آنچه هدیه می دهید از نظر مالی چندان ارزشی نداشته باشد.چیزی که ارزشمند است، به یاد همدیگر بودن و اظهار محبت است.

مُغَاضِبًا...»(1)این گرفتاری به خاطراین بود که نفرین کرد تا ریشه ی قومش کنده شود،ولی قوم او توبه کردند.همه ایمان آوردند و عذاب برداشته شد و حضرت یونس علیه السلام گرفتار شد.

تو برای وصل کردن آمدی

نی برای فصل کردن آمدی

داستانش مفصل و زیبا و آموزنده است.

خیلی خالصانه. شبان با خدا عشق می کرد،ولی عقلش بیش از این نمی رسید.فکر می کرد که-نعوذ بالله-خدا جسم است و یک گوشه کناری است.

حضرت موسی علیه السلام حرف های چوپان را شنید. به نظرش آمدکه دارد حرف های کفر آمیز می زند.گفت: با چه کسی این طور سخن می گویی؟

گفت با آن کس که ما را آفرید

این زمین و چرخ از او آمد پدید

حرف های شبان را که شنید،توبیخش کرد؛ این چه حرف هایی است که می زنی. اینها کفر است! و تو ذوق شبان زد.

گفت موسی های بس مدبر شدی

خود مسلمان ناشده کافر شدی

چوپان که سخن موسی را شنید،به سرش زدکه من بی ادبی کردم،من کفر گفتم:

گفت ای موسی دهانم دوختی

واز پشیمانی تو جانم سوختی

جامه را بدرید و آهی کرد تفت

سر نهاد اندر بیابان و برفت

چوپان سر به بیابان نهاد که من بی ادبی کردم،من کفر گفتم و بسیار آه و ناله کرد.حضرت باری تعالی به موسی عتاب کرد:چرا بنده ی ما را از ما جدا کردی؟

وحی آمد سوی موسی از خدا

بنده ی ما را زما کردی جدا

تو برای وصل کردن آمدی

نی برای فصل کردن آمدی

هرکسی راسیرتی بنهاده ام

هر کسی را اصطلاحی داده ام

هندوان را اصطلاح هند مدح

سندیان را اصطلاح سند مدح

ما زبان را ننگریم و قال را

ما درون را بنگریم و حال را

ص: 166

چندازاین الفاظ و اضمار و مجاز

سوزخواهم سوز با آن سوزساز

موسیا آداب دانان دیگرند

سوخته جان و روانان دیگرند

تو زسرمستان قلاوزی مجو

جامه پاکان را چه فرمایی رفو

ملت عشق ازهمه دین هاجداست

عاشقان را ملت و مذهب خداست

خداوند به حضرت موسی فرمود:به دنبال چویان بروو از اینکه او را نهیب زدی،عذرخواهی کن.موسی رفت تا پیدایش کرد.

چونک موسی این عتاب از حق شنید

در بیابان از پی چوپان دوید

عاقبت دریافت او را و بدید

گفت مژده ده که دستوری رسید

هیچ آدابی و ترتیبی مجو

هر چه می خواهد دل تنگت بگو

کفرتودین است ودینت نورجان

ایمنی وز تو جهانی در امان

گفت ای موسی از آن بگذشته ام

من کنون در خون دل آغشته ام

من ز سدره منتهی بگذشته ام

صد هزاران ساله زان سو گشته ام

تازیانه بر زدی اسبم بگشت

گنبدی کرد و ز گردون برگذشت

محرم ناسوت ما لاهوت باد

آفرین بر دست و بر بازوت باد(1)

موسی دید او از سدرة المنتهی رد شده است.گفت: ای موسی، من ازتوتشکرمی کنم. آن تازیانه ای که به مرکب من زدی، مرا تا سدرة المنتهی برد. تو هر چند مرا توبیخ و ادب کردی، ولی در درون من یک آتش و یک سیر جدیدی ایجاد شد و الاغ من به براق تبدیل شد.

ص: 167

«لن ترانی یا موسی؛(1)ای موسی،توهرگزمرانمی بینی.» یعنی تا تو هستی مرا نمی بینی؛ اما اگر تو نباشی،مرا خواهی دید.ان شاء الله خدا قسمت کند که سرچشمه ی محبت را پیدا کنیم و در محبت غوطه ور شویم.

ص: 170

آمده است:

إنما اتخذالله إبراهیم خلیلالکثره صلاته علی محمد واهل بیته صلوات الله علیهم؛(1)خداوند حضرت ابراهیم علیه السلام ما را به مقام خلت برگزید،به خاطراینکه بر محمد و آل محمد بسپار صلوات می فرستاد.

چون ابراهیم علیه السلام آن محبوب حقیقی خدا را بسیار یاد می کرد و بر او درود می فرستاد،به مقام خلت رسید.

اگر در روایات علل دیگری برای مقام خلت حضرت ابراهیم ذکر کرده اند،شاید آن هم فرع همین علت باشد؛ چون وقتی انسان محب اصلی راپیدا کرد،بقیه ی چیزها همه شعاع آن است.روایات اوصاف دیگری برای حضرت ابراهیم برشمرده اندکه موجب شده تابه این مقام دست یابد، ولی این علت کامل تر است.

پیامبر خدا می خواست همه را به این وادی بیاورد؛ چون اساس خلقت و آفرینش هم محبت بوده است. خداوند فرمود:من گنج پنهانی بود،«احببت ان اعرف؛دوست داشتم شناخته شوم.» خلق را آفریدم تا شناخته شوم.(1)یا فرمودند:جهان را خلق کردم «لاجلکم و محبتکم،به خاطرشما و به خاطر محبت شما اهل بیت.»یا «لمحبة هؤلاء الخمسه»، آفرینش بر اساس محبت پنج نور مقدس بوده است.

محبت در همه جا جاری و ساری است؛محبت مال،محبت ریاست و مقام.محبت دنیا انسان را به بسیاری از جاهای پست می کشاند. اما محبت به خوب ها و خوبیها، آدم را بالا می برد. جذبه و کششی که در انسان است و موجب حرکت می شود، همین محبت و دوستی است.اگر محبت نباشد و مادر به فرزند علاقه ای نداشته باشد،کاری نمی کند. محبتی که بین زن و شوهر است،خیلی کارساز است.کارگر تا عشق به کاربا درآمد نداشته باشد،کار نمی کند. همه ی کشش ها و کوشش ها به خاطر محبت است. این محبت را انسان به همه جا می برد.منتها باید آن را به امور خوب جهت داد.

محبت با همه ی گلبول های وجود انسان عجین شده است. روح انسان از محبت است. روح ما مثل یک ظرف است؛ظرف دل. همه این ظرف را دارند. هیچ دلی از محبت خالی نیست. حتی دیوانه ها به چیزی علاقه دارند.یک بچه به عروسک،به سینه مادر و به پستانک عشق می ورزد. همه چیز انسان از محبت است. دل برخی افراد را محبت دنیا، محبت مقام و ریاست

ص: 173

پر کرده است و برخی دیگر محبت خدا و اولیای خدا را در دل دارند.

اساس عالم بر محبت و رحمت است.پیامبر خدا بنای محبت و رحمت را در عالم گذاشته است. بهترین معرف پیامبر ما قرآن است:

و ما ارسلناک إلا رحمة للعالمین؛(1)ما تو را تنها رحمت برای عالمیان فرستادیم.

پیامبر خدا«رحمة للعالمین» است.

حق مر او را برگزید از انس و جان

رحمة للعالمینش خواند از آن

پیامبر،رحمت است،نه برای فقط یک موجود و نه فقط برای یک عالم و یک صنف خاص،بلکه برای همه ی اصناف و همه ی عوالم رحمت است.

آدمی که ما از او به وجود آمده ایم،حدود ده هزار سال پیش بوده است.خداوند هزارها عالم و هزارها آدم خلق کرده است و خلق خواهد کرد. این نسل که به بهشت رفت،خداوند نسل جدیدی خلق می کند.پیغمبر و امام های ما با همه ی نسل ها بوده اندوهستند و به کرات می آیند و می روندودرهمه عوالم حضور دارند.گسترۀ وجودی شان بسیار بلند و حسابشان از همه ی خلق و انبیای دیگر جداست.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است:به راستی که برای خداوند متعال دوازده هزارجهان است که هر جهانی از آن ها از آسمان های هفت گانه و زمین هفت گانه بزرگتر است و هیچ جهانی از آنها نمی داند که جهانی جز آن هم هست. «و انا الحجة علیهم؛ومن برهمۀ آن جهان ها حجتم».(2)

ص: 174

این فرمایش برخی از بزرگان، ازجمله آیت الله فشارکی،استاد مرحوم آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری،مؤسس حوزه علمیه قم است که حساب چهارده معصوم را از خلق جدا کنید، که آن ها حسابشان از خلق جداست. با هیچ کس قابل قیاس نیستند.انبیای دیگر فقط یک بار می آیند و می روند،ولی این ها هزارها بار می آیند و می روند و بر همه ی انبیا و ملائکه فرماندهی دارند.

خدا برای اشقیا هم رحمت است. برای آنها هم گریه می کند.مثل اینکه کسی برای صدام گریه کند.آیا شما می توانید کسی را پیدا کنید که برای صدام و شمر گریه کند؟برای جهنمی ها گریه کند؟گریه کند که چرا اینها باید به جهنم بروند؟از پیامبر خدا دلسوزتر و مهربان تر و خیرخواه تر و شیفته تر بر خلق نیست.این قدر خلق را دوست می دارد!یعنی خلق را یک چیز دیگر می بیند،خلق نمی بیند.

مگر ندیدید که امام حسین علیه السلام در گودال قتلگاه برای شمر خیرخواهی می کند.می گوید: آب بده تا تو را شفاعت کنم.می خواهد پرده ی رحمتش را باز کندتارحم کندوتوفیق از دستش نرود و مورد رحمت قرار گیرد. هنر این است که آدم بیاید و برای ابولهب و شمر و بدها غصه بخورد. غصه خوردن برای خوب ها هنر نیست! این صفت رحمانیت است. این سیره ی رحمت است.سیره ی همه ی امامان رحمت و محبت است،حتی به بدها.آیات و روایات هم یکدیگر را تأیید می کند.«و ما ارسلناک إلا رحمة للعالمین».

اهل بیت همه یک پیام دارند و آن پیام محبت است.همه می گویند:بیا با خدا دوست شو.محبت محور است.

رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ؛(1)شعله هایی از آتش بی دود و دودهایی متراکم بر شما فرستاده می شود و نمی توانید از کسی یاری بطلبید. پس کدامین نعمت های پروردگارتان را انکار می کنید!

گر به جنت میروی بستان اوست

گر به دوزخ می روی زندان اوست

ور به مشرق می روی هم سوی اوست

ور به مغرب می روی هم زآن اوست

«ولایمکن الفرار من حکومتک.»(2)خدا فراری ها را هم میگیرد و تا جایی که ممکن است دست روی سرشان می کشد که برگردند.«یا مدرک الهاربین؛(3)ای کسی که فراری ها را در می یابی!» باید قبول کرد و پذیرفت.خداوند سرگردنه را گرفته است،چه می شود کرد!مولانا می گوید:

ای رفیقان راه ها را بست یار

آهوی لنگیم او شیر شکار

درپناه لطف حق باید گریخت

کو هزاران لطف بر ارواح ریخت

اگر قبول کردی،بهشت می شود.اگر قبول نکردی،می سوزی.چاره نداری که بپذیری و قبول کنی.

نیل گرفتند، دیدندیک بچه زیبا و جذاب و دلربا در آن است. او را به فرزندی پذیرفتند. او قاتل فرعون بود.به دست فرعون و در دامن فرعون و سر سفره فرعون بزرگ شد. گاهی می بینید موسای شما در دامان شماست.باید پرورشش بدهید و قبولش کنید.اگر به او ایمان بیاورید،درجه و مدال می آورید و اگر ایمان نیاورید،وزر و وبال است.گاهی یک ولی خدا در دست و بال شماست. بچه کوچک ولی خداست، معصوم است،از طرف خداست.

یکی از آقایان می گفت:بچه ی من آمد و به من گفت:آقاجان،من شما را خیلی دوست دارم. می خواهم به جای شما جهنم بروم. گفتم: نه باباجان؛نه من می روم و نه تو برو. گفت: باباجان، مگر خودت نگفتی هر کس دروغ بگوید،جهنم می رود. شما چند وقت پیش گفتی فلان چیز را برایت می خرم نخریدید.دروغ گفتید. این ولی خداست. به او گفته اند: هر کس دروغ بگوید،جهنم می رود.واین جزء باور و اعتقاد اوست که پدرش جهنم می رود.دلش نمی آید به جهنم برود.این کار پیغمبرهاست. گاهی یک بچه یک پیام خوب می آورد. دستورات دینی را قبول کرده است.بعد هم نگران است و دلهره دارد که چرا پدرش به جهنم برود. می گویدمن حاضرم به جای تو به جهنم بروم.

است خانه اش را از دست بدهد،ولی خیر برساند.این روحیه ی پیامبران است.یکی از آقایان می گفت:پدر من در نجف درس می خواند.مسن بود.مرحوم سیدابو الحسن گفته بود:اگر گرفتار شدی بیاوبه من بگو.یک مرتبه پیش سیدابو الحسن رفته بودکه ما مشکل داریم. آقا رفته بود و یک مقدار پول خرد برایش آورده بود. تعجب کرده بود. مرجع کل دنیا بود؛ هند و پاکستان و لبنان و ایران و عربستان. شیعیان همه ی کشورهای دنیا از او تبعیت می کردند.چرا پول خرد؟ گفته بود: پول در خانه ی مانبود. قلک بچه ها را شکستم تا مشکل شما حل شود.به خاطر اینکه ناامید و دست خالی از اینجا نروید.

تا می توانید کسی را رد نکنید.از چیزهایی که موجب شدخداوند حضرت ابراهیم رابه خاطر آن به دوستی برگزیند،رد نکردن افراد بود.در حدیثی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است:

اتخذ الله إبراهیم خلیلا لأنه لم یرد أحدا ولم یسأل أحداغیر الله عزوجل؛(1)خداوند ابراهیم علیه السلام را به دوستی برگزید؛زیرا کسی را رد نکرد و به جز خداوند عزوجل از کسی درخواستی نکرد.

حضرت امیر می فرمایند:

و إن استطعت ألا یکون بینک وبین الله ذو نعمة فافعل،اگر توانستی که بین تو و خداوند صاحب نعمتی واسطه نباشد،این کار راانجام ده.

بعد در بیان علت آن می فرمایند:

زیرا تو قسمت خود را دریافت خواهی کردوسهمت را خواهی گرفت و مقدار کمی که از ناحیه ی خدا برسد،محترمانه تر است از مقدار زیادی که ازناحیه ی یکی از مخلوقاتش باشد،هر چند همه ی نعمت ها از ناحیه ی اوست.(1)

یعنی خدا بی واسطه هم به تو چیز می دهد.هر چه می توانی بر سر مسائل دنیایی جایی نرو و آبرو نریز که آبرو جامد است.(2)خدا دوست ندارد آبرویت را پیش خلق بریزی.حتی آبرویت را پیش خدا هم نریز،هر چند فرموده اند که نمک آشتان را هم از ما بخواهید.اما اگر کسی با خدا یگانه شد و از مقام دوگانگی بیرون آمد، پیش از اینکه چیزی بخواهد،خدا به او داده است.دعاها بهانه ای برای انس گرفتن با خداست؛چون خود دعا موضوعیت دارد و برای انس و تقرب به خداست،نه برای اینکه مثلا چیزی از خدا بخواهیم. چیز خواستن از خدا مثل این است که به خدایی که

ص: 181

میلیاردها چیز به شما داده است بگویید: یک پفک به من بده. می گوید: من خودم را در اختیارت گذاشتم، تو چه می گویی!

مرحوم آسید ابوالحسن صفت خیرخواهی عجیبی داشته است. فرموده بود: من از خدا خواسته ام تنم را آن قدر بزر کند که در جهنم جای کسی نباشد. این، بچه ای که به خاطر تو می خواهد به جهنم برود، این هم مرجع تقلید که می خواهد به جای همه جهنم برود. این است صفت خیرخواهی!

یکی از بزرگان گفته بود: به امام زمان توسل پیدا کردم که با وجود افرادی همانند مرحوم سید ابو الحسن و شاید بالاتر، چرا ایشان مرجع شد؟ فرموده بودند: از او چیزی بخواه، از دیگران هم بخواه. گفته بود این کار را کردیم، از بعضی ها چیزی خواسته بودند، نداده بودند، از ایشان خواسته بودند، چند برابر داده بود.

سوء؛ (1)بخل جامع همه عیب هاست و این افساری است که انسان را به سوی هر بدی می کشاند. گاهی می گویند: فلانی آدم مؤمنی است، ولی حیف که بخیل است. انسان بخیل به کفر نزدیک تر است تا به ایمان. اما انسان سخی را همه دوست دارند. در روایتی از امام رضا علیه السلام چنین آمده است:

السخی قریب من الله، قریب من الجنة، قریب من الناس. والبخیل بعید من الله، یعید من الجنة، بعید من الناس؛(2)انسان سخی به خدا نزدیک است، به بهشت نزدیک است و به مردم هم نزدیک است. و بخیل از خدا دور است، از بهشت دور است و از مردم هم دور است.

ببینید صفات با انسان چه می کند! کافر با سخاوت بیشتر امید می رود به بهشت رود تا مؤمن بخیل!(3)در روایات آمده است : پیامبر خدا به عدی بن حاتم، فرزند حاتم طائی فرمودند: به خاطر سخاوتی که پدرت داشت، عذاب شدید از او دفع شد.(4)

سخاوت صفت خداست. دست دهنده و گره باز کن آتش را خاموش می کند. مؤمنی که بخیل است، در آتش می رود. یعنی همین الان در آتش است. همه می گویند: ان اشاء الله زودتر بمیرد تا راحت شویم. البته خصلت

ص: 183

بخل در مؤمن نیست؛ یعنی انسان مؤمن بخیل نمی شود. اگر دیدید بخیل است، ایمان درستی ندارد. چون فرمودند:

السخاء من أخلاق الأنبیاء و هو عماد الإیمان ولا یکون مؤمن إلا سخیا؛ (1)سخاوت از اخلاق انبیاست و آن ستون ایمان است و مؤمنی نیست که سخی نباشد.

پول پرستی از بت پرستی بدتر است؛ چون بت پرستان می گفتند: بتها پیش خدا واسعله است. یعنی خدا را قبول داشتند. اما پول پرست و مقام پر ست فقط می گوید: پول و مقام. این ها بوی کفر می دهد.

یکی از اساتید می گفت: من اگر یک روز انفاق نکنم، شب خوابم نمی برد. احسان صفت بسیار خوبی است. گره از کار دیگران باز کن تا خدا گره از کارت باز کند. دلی را شاد کن تا دلت را شاد کنند.

هستم. می خواهم با خوشحال کردن این سگ شاد شوم؛ چون صاحب من یهودی است و می خواهم از او جدا شوم. امام حسین علیه السلام با دویست دینار به قصد خریداری غلام نزد یهودی، صاحب غلام رفت. یهودی وقتی امام حسین را دید گفت: غلام من فدای قدم شما و این باغ هم برای او و دویست دینار را هم به شما باز می گردانم. حضرت فرمود: من دو پست دینار را به تو می بخشم. یهودی گفت: من آن را قبول کردم و به غلام بخشیدم. امام حسین علیه السلام فرمود: غلام را آزاد کردم و همه اموال را به او بخشیدم. زن آن یهودی گفت: من هم مسلمان شدم و مهر خود را به شوهرم بخشیدم. یهودی هم گفت: من هم مسلمان شدم و این خانه را به زنم بخشیدم.(1)

پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمودند:

من سر مؤمنا فقد سرنی و من سرنی ققد سرالله؛ (2)کسی که مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده است و کسی که مرا شاد کند، خداوند را شاد کرده است.

اگر دلت گرفته است، یک گره از کار دیگران باز کن تا دلت باز شود؛ با یک حرف، با یک صلح دادن، با یک لطیفه و یک لبخند. اصحاب چقدر پیامبر را شاد می کردند. پیغمبر هم آنها را شاد می کرد.

ص: 185

خانمی نزد پیغمبر خدا آمد و شکایت آورد که با فلان صحابی سر کوچه به هم رسیدیم و بدن هایمان به هم خورد و او مرا بوسید. پیغمبر او را خواستند و فرمودند: چرا این کار را کردی؟ آن شخص گفت: اگر می خواهد بیاید قصاص کند؛ یعنی او هم بیاید مرا ببوسد. پیغمبر و اصحاب از حاضر جوابی او خندیدند. بعد به او گفتند: دیگر از این کارها نمی کنی؟ گفت: نه به خدا سوگند یا رسول الله. حضرت هم از او گذشتند.(1)

مردی نزد پیامبر آمد و چیزی خواست. رسول خداصلی الله علیه و اله فرمود: چیزی ندارم، اما به حساب من هر چه نیاز داری بخر، پول دستمان آمد به جای تو می پردازیم. عمر گفت: ای رسول خدا، خداوند مجبورت نکرده چیزی را که نداری بر عهده گیری. پیامبر از سخن عمر خوشش نیامد. مرد نیازمند هم گفت: بپرداز و نترس. پیامبر هم خندید. شادمانی از چهره اش معلوم بود.(2)

مؤمن شیرین است. بعضی ها بی مزه و بی نمک اند. اصلا در رفتار و حرکاتشان هنر ندارند؛ مثل برج زهر مارند. انسان از هر طریقی می تواند باید شیرین کاری کند.

مرحوم فیض در کتاب «محجة البیضاء» نقل فرموده است : در زمان حضرت موسی یک وقتی خشکسالی شد و باران نمی آمد. هر چه دعا کردند، باران نیامد. خدای متعال فرمود: من یک بندۂ گمنامی به نام برخ دارم. اگر او دعا کند، باران می فرستم. آمدند، گشتند و پیدایش کردند. دیدند یک آدم ژولیده و مثلا بی عنوان و بی تعین و بدون اسم و رسم و به قول ما آدم صاف و ساده ای است. در روایات ما آمده است:

أکثر أهل الجنة البله؛(1)(1)بیشتر اهل بهشت، انسان های صاف و ساده اند.

«بله» جمع «ابله» است که در لغت چنین معنا کرده اند: «الغافل عن الشرالمطبوع علی الخیر؛ (2)کسی که از شرارت غافل است و خیر در طبیعت و فطرت اوست.» یعنی اصلا شرارت و حقه بازی و کلک نمی داند. این غیر از ابلهی است که در جامعه ما می گویند. مراد از ابله در این روایت آدم صاف و ساده ای است که کلک بلد نیست و همیشه دلش می خواهد کار خوب انجام دهد.

حضرت موسی به برخ گفت: دعا کن تا باران بیاید. او هم سرش را بلند

ص: 187

کرد و گفت: خدایا، این بازی ها چیست که در آورده ای؟ آیا ابرها از دستت در رفته اند؛ یا فرشته ها به حرفت گوش نمی دهند؟ و همین طور ساده و بی ریا با خدا شروع به صحبت کرد. مثل اینکه دارد با پسرخاله اش صحبت می کند. گفت: خدایا، ممکن است که بگویی این ها گناه و معصیت کرده اند. خدایا، اگر به این ها باران ندهی و بمیرند، چند تا پدرسوخته دیگر می آیند و آنها هم گناه و معصیت می کنند. پس با همین ها بساز.

حضرت موسی هم غیور بود. راضی نمی شد کسی این طور با خدا صحبت کند. ناراحت شد. گفت: خدایا، این کیست که این طور تند حرف می زند؟ فرمود: این کسی است که ما را روزی سه بار می خنداند.(1)

همان معنایی که برای غضب خدا می کنید، همان معنا را هم برای خنده خدا بکنید. خوشی خدا خوشی بندگان اوست. آثار خوشی در اولیای او ظاهر می شود و حالت عصبانیت و تأسف او هم عصبانیت و تأسف بندگان است. بنابراین نسبت دادن حالات خشم و شادی به خدا به معنای خاصی است.

البته خدا از موسی کلیم الله علیه السلام از این ها را نمی خرد، ولی از آن آدم می خرد. مبادا شما ادای آنها را در بیاورید که به شما سیلی می زنند. هر کس به اقتضای کلاس خودش باید رفتار کند.

موسیا آداب دانان دیگرند

سوخته جان و روانان دیگرند

هر کسی را سیرتی بنهاده ایم

هر کسی را اصطلاحی داده ایم

ص: 188

یکی از رفقای ما ورشکست شده بود. مشهد رفته بود و گلی بازی در آورده بود؛ عمامه و عبایش را در آورده و به روی ضریح انداخته بود که یا امام رضا کار مرا درست کن. کارش که درست نشد هیچ، عبا و عمامه اش را هم از دست داد. گفته بود: ما اینجا که آمدیم عبا و عمامه داشتیم، اما بدون عبا و عمامه برگشتیم.

مرحوم بافقی کسی بود که با رضاخان و خانواده اش درگیر بود. در ایام عیدالزهرا به خاطر خشنودی حضرت زهرا سلام الله علیها طلبه ها به او پوسته خربزه می زدند. به خاطر خدا خودش را سبک می کرد و تحمل می کرد. نفسش را می شکست. یک وقت می بینی گریه ها و ناله هایت نگرفت. غرورها نگذاشت. اما اینکه خود را بشکنی و حالت غرور و تکبر را زیر پا بگذاری، به دردت می خورد. با بچه، بچه شو. با خانمت خودی شو. خودخواهی و غرور را کنار بگذار. هر چه عنوان داری بیرون خانه بگذار و مانند یک خدمتگذار وارد خانه شو. بیا پایین ببین چقدر اثر دارد. دلی را شاد کنید. حتی اگر می توانید یک حیوان را شاد کنید. دیدید که آن غلام یک سگ را شاد کرد و چقدر خاصیت داشت.

در عالم یک حقیقت بیشتر نیست. همه به هم مرتبط است. شما اگر یک شعبه را شاد کنی، همه هستی شاد می شوند. اگر یک جا را به هم بزنی، همه جا را به هم زده ای. همه عالم به هم ربط دارند. آن غلام دو لقمه نان به یک سگ داد، چقدر خیر تولید شد. خیر، خیر می آورد. محبت، محبت می آورد. محبت هم مثل سرمایه های دیگر است. اگر آن را به کار زدی زیاد می شود. هر چه محبت کنی، برگشت دارد و زیاد می شود. محبت موج ایجاد می کند. مواظب باشید از یک غلامی که دل یک سگ را شاد کرد عقب نمانیم! محبت به یک سگ این قدر موج ایجاد می کند و خیر به بار می آورد. محبت به پدر و مادر و زن و فرزند و دوستان و مؤمنان و اولیای الهی چه خواهد کرد!

ص: 190

ما أوذی نبی بمثل ما أوذیت؛ (1)هیچ بیامبری همانند من آزار و اذیت ندید.

حضرت زکریا علیه السلام را از وسط با اره نصف کردند. سر حضرت یحیی علیه السلام را بریدند. هر یک از انبیا به ابتلائاتی سخت گرفتار شدند. حضرت نوح علیه السلام نهصد و پنجاه سال خون دل خورد. با این حال پیامبر ما فرمود: در طول این بیست و سه سال، هیچ پیغمبری همانند من اذیت نشد.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: از قول امام برایم نقل کردند که مردم در این انقلاب آزار و اذیت فراوان دیدند. چقدر زندان کشیدند! چقدر شکنجه شدند! چقدر تبعید شدند! چقدر شهید دادند! زن ها بی شوهر شدند! بچه ها یتیم شدند! با این حال تمام این ها یک شعبه کوچکی از آزارهایی است که پیامبر خدا در طول رسالت خود دید.

پیامبر خدا چه هدفی داشتند که این همه آزار و اذیت را تحمل کردند؟ چهل سال بدون ادعا در بین مردم زندگی کردند. می توانستند بیست و سه سال دیگر هم همان طور زندگی کنند و تمام بشود. اما در طول این بیست و سه سال که اسلام را به امر خدا اظهار کردند، چه می خواستند بگویند؟ مقصود آن حضرت بنیان نهادن بنای محبت بود: «الحب اساسی؛ اساس کار من محبت است». «اساس الإسلام حبی و حب أهل بیتی؛(2)محبت من و محبت اهل بیتم اساس اسلام است».

ص: 192

الله اکبر به این دین! گل بو می کنی و صلوات می فرستی، خداوند گناهانت را می آمرزد. سر سفره می نشینی و با «بسم الله» شروع می کنی و با

«الحمدلله» تمام می کنی، خداوند گناهانت را می آمرزد. (1)به این روانی و آسانی چیزی می توان یافت! گل بو میکنی و صلوات می فرستی؛ این یعنی شما شعور و فهم داری. چیز خوب را می فهمی. از بدی بدت می آید. از بوی بد ناخوش می شوی. از بوی خوش خوشت می آید. وقتی گل را می بویی و بر پیامبر و آلش صلوات می فرستی، در حقیقت به پیامبر و اهل بیت علیهم السلام اتصال پیدا می کنی. وقتی سر سفره می نشینی و با نام خدا آغاز می کنی و با «الحمدلله» به پایان می رسانی، غذایی که می خوری نور می شود. یعنی این «بسم الله» و «الحمدلله» این قدر قدرت ندارد که گناهان را از بین ببرد؟ چرا می تواند.

این حدیث ها را با قلبمان باور کنیم. هر حدیثی را که باور کردی، یک نقطه به آن اضافه کن می شود «یاور». اینها همه حکمت دارد. هیچ حدیثی بی حکمت و بی دلیل و برهان نیست.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی سخن بسیار متینی داشتند. می فرمودند: اصلا به یک معنا ما تعبد نداریم. چون تعبد یعنی چشم و گوش بسته حرفی را قبول کردن. می فرمودند: هر چیزی که از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده باشد، حکمت دارد. ما به آن نرسیده ایم. چون حکمت آن را نفهمیده ایم، تعبد می گوییم. وگرنه هر حکمی، هر مکروه و مستحبی، بی علت و بی حکمت

ص: 194

نیست؛ چون خدا کارش بر اساس حکمت است. این محال است که خداوند به کاری امر کند که مصلحت و خیری در آن نباشد.

شاید نظر مرحوم علامه حلی هم همین باشد. چون ما حکمت آن را درک نکرده ایم، تعبدی می نامیم. کسی که طبیب است، متخصص و متعهد است، به ما می گوید این دارو را استفاده کن. من حکمتش را نمی دانم، ولی می خورم. در حقیقت مصلحت دارد، ولی من نمی دانم، یا نمی فهمم.

«بیا تا گل برافشانیم»؛ یعنی بنیاد زیبایی را بنا کنیم. گل برافشانیم و گل بگوییم و وارد خانه شویم. گل باشیم. در خانه گل باشیم، بیرون از خانه و در اجتماع هم گل باشیم. زیبایی نشان بدهیم؛ خلق زیبا، رفتار زیبا، منش زیبا. برای دیگران خار نباشیم. یک ذره خار که در پا فرو می رود، طاقت را از انسان می گیرد. خداوند چه زیبا خلق کرده است! از بدی بدمان می آید . از خار بدمان می آید. از زشتی ها بدمان می آید. از بوی بد بی اختیار چهره مان درهم می شود و بینی خود را می گیریم. از گل و ریاحین لذت می بریم. بوی خوش که بر مشاممان می رسد، بی اختیار آن را به درون می کشیم و روحمان شکفته می شود.

آمده است، بعد ما اقرار و تصدیق می کنیم. اسلام یعنی هر چه خوب است، روح و قلبت هم می گوید خوب است و هر چه بد است، روح و قلبت میگوید بد است. دروغ بد است، نفاق و کینه توزی بد است؛ همه قلب ها هم می گویند بد است. رابطه با خدا خوب است، محبت خوب است، معاشرت زیبا خوب است، صله رحم خوب است، احترام به پدر و مادر خوب است. همه این ها را قلب و روح انسان می گوید خوب است.

پس ما هنری نکرده ایم. یعنی اسلام از اول بوده است. ما فقط یک اقرار و تصدیقی کرده ایم. اسلام یعنی آنچه فطرت شما می پسندد. آنچه عقل شما می گوید. شاید « کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» هم اشاره به همین مطلب باشد. یعنی همه اینها در درون و فطرت و عقل ما هست. منتها پیامبران آمدند و آنها را بارور کردند.

فبعث فیهم رسله و واتر إلیهم أنبیائه لیستادوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیروا لهم دفائن العقول و یروهم ءایات المقدرة»(1)خداوند پیامبرانش را در میان مردم مبعوث ساخت و پی در پی رسولان خود را به سوی آنان فرستاد تا پیمان فطرت را از آنان مطالبه نمایند، و نعمت های فرامون شده را به آنان یادآور شوند، و با ابلاغ دستورات خدا حجت را بر آنها تمام کنند، گنج های پنهانی عقل ها را آشکار سازند، و آیات قدرت خدا را به آنان نشان دهند.

ص: 196

انبیا کار تازه ای نکرده اند. گنجینه هایی که در عقول و فطرت شما نهفته بوده است را بارور کردند. به قول یکی از فلاسفه: انبیا حکم ماما را دارند؛ یعنی بچه ای را که در رحم مادر است، پرورش می دهند و در زاییدن به مادر کمک می کنند. نه اینکه بچه ای ایجاد کنند، بلکه بچه را به ثمر می رسانند. انبیای الهی آنچه را که در دفینه های ما بوده است، ظاهر کردند و حجت درونی ما را آشکار ساختند. بنابراین ما قبل از اینکه مسلمان بشویم، اسلام ما را گرفته است. و این حرف قشنگی است.

چون به گناهان خود-ای مولای من - می نگرم، زار می نالم و چون به

کرم و احسان بی پایان تو نظر می کنم، طمع بسته و امیدوار می گردم. نفرموده اند فقط خرابی های خودت را ببین. اما اینکه گاهی ببیند و به خدا پناه ببرد و به سوی خدا فرار کند، خوب است. اگر انسان به جایی برسد که همیشه او را ببیند، بسیار خوب است. این قدر او را یاد کن که اصلا خودت را فراموش کنی. مورچه خودش چیست که کله پاچه اش باشد! اگر مورچه ای به شما بگوید: مر بر فلانی و علیه شما شعار بدهد، ناراحت نمی شوید. حتی اگر هزاران مورچه جمع شوند و علیه شما شعار بدهند، اصلا عین خیالتان نیست. می گوید: مورچه خودش چیست که شعارش باشد. ما در دستگاه خدا از مورچه هم ریز تر و کم تر هستیم.

أنا مثل الذرة او دونها؛ من همانند ذره، یا کوچک تر از ذره ام.(1)

خداست.» اگر این مطلب را درک کنی و بفهمی که هر چه قشنگی و زیبایی و خوبی است از خداست، این نه غرور دارد، نه عجب دارد و نه زمین خوردن. هیچ خطری انسان را تهدید نمی کند. خطر هنگامی است که انسان خوبی ها را به خودش نسبت بدهد.

الإعجاب یمنع من الازدیاد؛(1)خود پسندی مانع بزرگ پیشرفت است.

یعنی اینکه انسان خوبی ها را از خودش ببیند و از خودش خوشش بیاید، مانع رشد انسان است. وقتی انسان می گوید: من خیلی آدم خوبی هستم و شانه هایش را بالا بگیرد، خدا او را رسوا می کند. این سنت خداست. در غیرت خدا نمی گنجد که در عالم دو تا خدا باشد. هر کس چنین ادعا کند، خدا به زمینش می زند. سلاطینی بودند که چنین ادعا کردند و ادرارشان در مجلس در رفت و از جایشان بلند نشدند. هر چه می گفتند: قبلۂ عالم نقاهتی داری؟ میگفت: نه، اما خودش را خیس کرده بود و نمی توانست بلند شود.

به قول ملاصدرا ما فقیر هم نیستیم، فقریم. این قشنگ تر است. فقیر یعنی عنوان و وجودی برای خودش دارد، اما فقر یعنی هیچ. بنابراین انسان چیزی نیست که بخواهد خودش را نگاه کند. هر چه می تواند باید آن طرف را نگاه کند؛ خدا را، پیامبر را، امامان را، خوب ها و خوبی های عالم را؛ و خودش را فراموش کنند. این قدر خدا را یاد کند که خودش را فراموش کند.

ص: 199

ذاکر و عابد را فراموش کند. مذکور و معبود را بگیرد. اگر سیر انسان به انتها برسد، انسان خودش محو و فراموش می شود؛ چه رسد به خوبی ها یا بدی هایش. هستی اش پوچ و بر باد است. «وجودک ذنب لایقاس به ذنب؛(1)وجود تو گناهی است که با هیچ گناهی قابل قیاس نیست.»

همین که اظهار وجود می کنی و برای خودت عنوانی قائل هستی، خود گناه بزرگی است که پدر جد همه گناهان است. سعی کن خودت را نبینی. اگر خودت را نبینی راحت می شوی. از خودت بیرون بیا تا راحت شوی.

گرفتم آنکه نگیری مرا به هیچ گناهی

همین گناه مرا بس که با وجود تو هستم

هستی او دیگر برای کسی هستی باقی نمی گذارد.

ملا عبد الله می گوید: روح و قلب مؤمن غنچه ای است که هنوز شکوفا نشده است. تا به وجه الله نظر نکند، باز نمی شود. یعنی تا صاحب و امامش را نبیند، باز نمی شود. وقتی باغبانش را دید، شکفته می شود. غنچه هم سفت است، هم رنگ و بو و زیبایی اش را آشکار نساخته است، ولی همه زیبایی ها در درون آن موجود است، فعلا در هم پیچیده است. وقتی باز شود، خیلی زیبا می شود. مولانا در «دیوان شمس » غزل زیبایی دارد:

یار مرا، غار مرا، عشق جگر خوار مرا

یار تویی، غار تویی، خواجه نگهدار مرا

نوح تویی، روح تویی، فاتح و مفتوح تویی

سینه مشروح تویی، بر در اسرار مرا

قطره تویی، بحر تویی، لطف تویی، قهر تویی

قند تویی، زهر تویی، بیش میازار مرا

روز تویی، روزه تویی، حاصل در یوزه تویی

آب تویی، کوزه تویی، آب ده این بار مرا

دانه تویی، دام تویی، باده تویی، جام تویی

پخته تویی، خام تویی، خام بمگذار مرا

بسیار زیباست! می گوید: خام هم برای خداست، ولی مرا در این خامی نگذار. مرا شکوفا کن. پخته ام کن. نخود خام انرژی و ویتامین در آن وجود دارد، ولی خام است. نمی توان آن را خورد. باید پخته شود تا قابل استفاده شود. مؤمن همه چیز در وجودش هست، اما خام است. پخته نشده است. ان شاء الله همگی در مسیر پخته شدن باشیم. البته ما را می پزند و برای

ص: 201

امامان و خوب های عالم می برند تا آنها بخورند. آن وقت لذت دارد. همانند اصحاب امام حسین علیه السلام که شب عاشورا نمی دانستند چه کار کنند، از بس خوشحال بودند. داشتند آنها را می پختند تا فردا خدمت حضرت بیاورند و آقا مصرف کند.

حاج آقا دولابی می فرمودند: وقتی گوسفندی را می کشند تا خوراک یک مؤمن شود، این گوسفند خیلی خوشحالی می کند که وجود من جزء یک مؤمن می شود. می فرمودند: وقتی گوسفند را می کشید، بگذارید دست و پایش باز باشد تا دست و پا بزند. این دست و پا زدن رقص اوست. مؤمن را شهید می کنند و برای امام می برند. و این برای مؤمن بسیار لذت بخش است. از این که جزء امام می شود لذت می برد. به هر فنائی که می رسد، جزء همان می شود. آن موقع پخته و قشنگ می شود.

امام زمان علیه السلام هم مشغول تربیت است. باغبان هستی است. گمان نکنید که حضرت در گوشه ای بیکار نشسته است. امامی که این چنین باشد، به درد نمی خورد. او را قبول نداریم. امام زمان همه جا هست و مشغول تربیت است. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

من اصبح لا یهتمُّ بأمور المسلمین فلیس بمسلم؛(1) کسی که صبح کند، در حالی که به امور مسلمین اهتمام و توجه نداشته باشد، مسلمان

نیست.

امام زمان علیه السلام در همه صحنه ها و در همه جا حاضرند. خوشا آن چشم و دلی که ببیند. امام علیه السلام باغبان است. مؤمنین را تربیت می کند. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:

نحن نوید الروح بالطاعة لله والعمل له؛(2)ما روح مؤمن را برای اطاعت خداوند و عمل برای او یاری می کنیم.

یعنی چیزهای خوب به او القا می کنیم. امام زمان غنچه ها را پرورش می دهند تا باز شوند. غنچه بعضی از دوستانشان باز شده است و از بعضی در حال باز شدن است. همه در مسیر کمال هستیم. هیچ کس در این مسیر ناقص نمی ماند. مسیر اهل بیت علیهم السلام سبیل اعظم و صراط اقوم است: «أنتم السبیل الأعظم، أنتم الصراط الأقوم.»(3)

ص: 203

پیامبر و ائمه علیهم السلام راه به سوی خدا هستند. «إهدنا الصراط المستقیم» ؛ یعنی راه پیامبر و امیرالمؤمنین علیه السلام، صراط مستقیم، امام زمان علیه السلام است. اگر کسی در این مسیر قرار گرفت، به مقصد می رسد؛ ساقط نمی شود و ناقص نمی ماند.

وَمَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَی اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ.(1)

یعنی اگر کسی از خانه اش بیرون آمد، از بیت نفس و ظلمت و دنیا و خیالاتش بیرون آمد و به سوی خدا و رسولش هجرت کرد و در این راه از دنیا رفت، پاداش او بر خداست و هیچ ضایع نشده است. هجرت واقعی همین است.

شب های جمعه(1) و شب های قدر و هر سال و هر ماه علم ما زیاد می شود.(2)همان گونه که امامان کمالشان به انتها نمی رسد، دوستانشان هم چنین اند. همین طور داریم می رویم. تمام شدنی نیست.

دلتان محکم باشد. مسیر اهل بیت علیهم السلام یک آفت ندارد. زدگی و نقصان و سقوط ندارد. حتی از دوستان اهل بیت، آن عده که به جهنم هم می روند، کسانی را که خیلی پوست کلفت و طغیانگر بودند و در دنیا و برزخ پاک نشدند، در آنجا شست و شو می دهند. پاک می شوند و از آنجا بیرون می آیند. یک نفر از دوستان اهل بیت علیهم السلام هم ضایع نمی شود. البته آنها یک عده کمی هستند.

عشق و محبت اهل بیت علیهم السلام و گریه بر آنان در عالم نیست. به قول یکی از بزرگان مثل تیزاب هر لکه ای را پاک می کند.

گفت: ما روضه را خواندیم و مجلس حالی گرفت و فضای خوبی به وجود آمد. بعد از اینکه روضه تمام شد، سر دسته اشرار که در زندان همه از او حساب می بردند، پیش من آمد و گفت: حاج آقا دمت گرم! من بیست سال بود گریه نکرده بودم، ولی امروز مرا به خاطر حضرت زهرا گریاندی. دمت گرم! بیست سال اشک در چشمانش نیامده بود. نام حضرت زهرا علیها السلام دل او را لرزاند و اشکش را جاری ساخت. کسی که در صراط مستقیم و مسیر اهل بیت علیهم السلام بیفتد، بالاخره اهل نجات است.

در طریقت هر چه پیش سالک آید خیر اوست

بر صراط مستقیم ای دل کسی گمراه نیست

کسی که در راه و مسیر اهل بیت علیهم السلام است و جذبه اهل بیت او را بگیرد، عاقبت نجات می یابد. در روایات آمده است: اگر کسی ذره ای محبت اهل بیت را داشته باشد، عاقبت نجات پیدا می کند.(1)نمی خواهم بگویم آن کسی که یک عمر محبتش کامل بوده و اطاعت داشته است، با آن کسی که عمری ولگردی کرده است، یک جورند. نه، همه یک طور نیستند. یک درجه هم ندارند. یک جور هم سیر ندارند. بلکه می خواهم بگویم کسی که در مسیر باشد و پرتو محبت و جذبه اهل بیت علیهم السلام او را بگیرد، در راه نمی ماند.

در روایتی دیگر از علی علیه السلام نقل شده است: بهشت هشت در دارد. بعد

ص: 206

از اینکه درهای بهشت را می شمارد می فرماید: آخرین در مخصوص سایر مسلمین است، کسانی که شهادت «لا اله الا الله» می گویند و ذره ای از بغض ما اهل بیت در دلشان نیست.(1) آنها هم اهل بهشت اند.

جهنم تو را عبادت کردم و نه از روی طمع در ثواب و بهشت، لکن تو را اهل و شایسته عبادت یافتم و عیادتت کردم.

عبادتی که از روی ترس باشد، عبادت برده هاست. این مثل سربازی سربازهاست. از ترس درجا می زند و دستش را بالا می برد. این احترام و اطاعت از روی محبت نیست، از روی اجبار است. این اطاعت قرب و رشد نمی آورد. عبادتی هم که از روی طمع بهشت باشد، عبادت تجار است. تجارت است. عبادت می کنم که بهشت و حورالعین بدهند.

إن قوماً عبدوا الله رغبة فتلک عبادة التجار و إن قوماً عبدوا الله رهبة فتلک عبادة العبید و إن قوما عبدوا الله شکرا فتلک عبادة الأحرار؛(1)گروهی خدا را از روی رغبت و میل (به بهشت) عبادت می کنند. این عبادت تجار است. گروهی او را از روی ترس می پرستند. این عبادت بردگان است. و گروهی خدا را به خاطر شکر نعمتهایش (و اینکه شایسته عبادت است) می پرستند. این عبادت آزادگان است.

عبادت از روی طمع یا از روی ترس، در واقع یک نوع خود پرستی است. ملا احمد نراقی در طاقدیس) می فرماید:

طاعتی کان به امید است و بیم

خود پرستی باشد ای مرد سلیم

اگر از روی بیم یا امید خدا را پرستش میکنی، در حقیقت داری خود را می پرستی. من این کار را می کنم که نسوزم. این کار را می کنم که چیزی به

ص: 208

من بدهند. اینجا فقط من و خود مطرح است. اگر خودی در کار نبود، این عبادت انجام نمی گرفت. بنابراین، این گونه عبادت ها سر از خود پرستی در می آورند، نه خدا پرستی. تا زمانی که عادت به محبت سر در نیاورد، خالص نیست. عبادت وقتی خالص است که از روی محبت باشد. من تو را عبادت می کنم، چون دوستت دارم. کاری ندارم که به من چیزی می دهی یا نه. نه از روی ترس است و نه از روی امید. اگر در عبادت محبت نباشد، رشد آور و کمال آور نیست. ارزش واقعی را ندارد، بلکه جهنم نمی برد.

آیت الله جوادی آملی می فرمودند: جهنم نرفتن خیلی هنر نیست. حیوانات هم جهنم نمی روند. جمادات و بچه ها هم جهنم نمی روند. میلیاردها مستضعف جهنم نمی روند. بنابراین نباید به این بسنده کنیم، بگوییم حالا یک نماز دست و پا شکسته خواندیم و جهنم نرفتیم. این کمال نیست. کمال این است که مقرب شویم؛ یعنی با او بنشینیم.

افتاد.» خودمان او را دوست داشته باشیم و محبتش را لمس کنیم. ابتدا جام محبت را خودمان بچشیم، بعد به دیگران بچشانیم. اگر خودت خوردی، یعنی همه خورده اند. شما خوردی گل شدی، هر جا بروی گل هستی و بوی محبت می دهی.

خدای متعال از کسانی که دلال محبت اند، خیلی خشنود است. تا می توانید راهی پیدا کنید و بین خلق را با خدا آشتی بدهید. پیامبر ما هم همین کار را می کرد. می گفت: خدایا، اگر ممکن است امتحان را از این امت بردار تا مردود نشوند. خدایا، اگر ممکن است حساب این امت را به من واگذار که پیش امت های دیگر رسوا و شرمنده نشوند. خداوند فرمود: خودم حسابشان را می رسم که پیش تو هم شرمنده نشوند.(1)اگر تو خیر خواهی، من از تو خیرخواه ترم. اگر دلسوزی من دلسوزترم.

راه خدا را باز کند و از مردم دستگیری کند، خدا را بیشتر از همه شناخته است. نه اینکه طرف خدا را بگیرد، بلکه طرف خلق را بگیرد و برای آنان عذر بیاورد و عذر تراشی کند؛ بگوید: خدایا، این خلق تو ضعیف و درمانده اند، بیچاره اند، از روی جهالت و نادانی گناه می کنند. ببخش،دستگیری کن، گناهشان را بپوشان! هر چند عذری برای آنها پیدا نکند. خدا این عمل را دوست دارد. مثل بچه ای که از خانه فرار کرده است. پدر و مادر خیلی دوست دارند که یک نفر واسطه شود و او را به خانه برگرداند. هر کس بیشتر از همه راه حل پیش روی مردم می گذارد و مردم را با خدا آشتی می دهد، این معرفتش به خدا بیشتر است؛ چون دلال محبت است.

پیامبر و ائمه ما هم همین کار را می کردند. می فرمودند: «فانهم لا یعلمون؛(1) این ها نمی دانند، جاهل اند». خلاصه با عذرتراشی و بهانه سازی گنهکاران را نجات بده. چون خداوند غنی مطلق است و نیازی ندارد.

یوم القیامة بمنازلهم من الله عزوجل علی منابر من نور قیل من هم یا رسول الله قال هم الذین یحببون عبادالله إلی الله و یحببون الله إلی عباده؛(1) آیا از گروهی که از پیامبران و شهدا نیستند، در عین حال در روز قیامت به جایگاه الهی شان که بر منبرهایی از نور است غبطه می خورند، خبر بدهم؟ گفته شد: اینها چه کسانی هستند ای رسول خدا! فرمودند: اینها کسانی هستند که بندگان خدا را محبوب خدا میکنند و خداوند را نیز محبوب بندگانش می گردانند.

چقدر خوب است که انسان بیاید و بنگاه محبت بنا کند و دلال محبت شود. پیامبران همه دلال محبت بودند.

می فرمودند: من قول می دهم که هیچ یک از رفقایمان را غم سنگین نگیرد. اگر هم تازه وارد باشد، مدتی که با این طیف رفقا بگردد، غم سنگینش می رود و سبک می شود. دیگر مشکل سنگینی که آنها را هول بگیرد و به زمینشان بزند، وجود ندارد. بین آنها غم کمرشکنی که آدم را از پا در آورد، وجود ندارد.

می فرمودند: من در جلسات که می آیم، با همه ارتباط برقرار میکنم. وقتی می بینم کسی زانوی غم بغل کرده است، واقعا متأثر می شوم. تا او را راحتش نکنم، خودم آرام نمی شوم. ما برای چه دور هم جمع شده ایم؟ اگر من دارم از خوشی می ترکم و شما داری از غم دق میکنی، با هم دوست نیستیم، با هم مخلوط نشده ایم. باید غم و شادی خودمان را با هم یکی کنیم و مخلوط شویم.

اگر غم لشکر انگیزد که خون عاشقان ریزد

من و ساقی به هم سازیم و بنیادش براندازیم

وقتی با خوبان همنشین شدیم، غم ها کم می شود. اصلا آن غم ها عوض می شود. غمی که برای خدا و امام زمان است، غمی که به خاطر نرسیدن به کمال است، غمی که برای آخرت است، بگذار بیشتر شود. این ها مغزش شادی است. اگر دعای ندبه می خوانی و در فراق امام زمان علیه السلام گریه می کنی، اگر زیارت عاشورا می خوانی و در مصائب امام حسین علیه السلام گریه می کنی، بعد از آن احساس سبکی میکنی. احساس شادی و خوشی میکنی. چرا اصحاب امام حسین علیه السلام در شب عاشورا خوشحال بودند و با یکدیگر شوخی می کردند؟ چون در جان آن غم ها و گریه ها شادی است. بگذار این

ص: 214

غم بیشتر بشود. کسانی که اهل دنیا هستند، غمشان غم است، شادی شان هم غم است. در شادی شان غم نهفته است. همیشه با هم درگیرند. گلایه و شکایت دارند. اما اهل آخرت به طرف آخرت می روند. شادی شان شادی است و غمشان هم شادی است. به قول حافظ:

چون غمت را نتوان یافت مگر در دل شاد

ما به امید غمت خاطر شادی داریم

خدا غمش را به هر کس نمی دهد. خدا را شکر کن که غم آخرت داری، غم خدا و فراق داری. غم پیک خداست. غروب جمعه چرا غمگین می شوی؟ این پیک خداست. می گوید: بیا با من مناجات کن و دعا بخوان.

بهشت عدن اگر خواهی بیا با ما به میخانه

که از پای خمت یکسر به حوض کوثر اندازیم

بهشت یعنی عالم محبت؛ یعنی جایی که همه همدیگر را دوست داریم. غمخوار هم هستیم. هم فکر و هم زبانیم. وجودمان یکی است.

وقت ما به دنبال استاد و ولی خدا هستیم. ولی خدا در دست و بال ماست.

در روایات آمده است : اگر به بچه وعده می دهی، وفا کن. بچه، شما را رازق می داند. شما را سرپرست و همه کاره می داند. صفا و محبت که شرح دادیم، همین است؛ همان گل.

خداوند به مرحوم آقای قاضی بچه ای عنایت کرده بود. ایشان سرش بر سجده گذاشته بود و مرتب می گفت: حسن، حسن. گفتند: این چه ذکری است. فرمود: من نگاه کردم دیدم که این بچه کمال محض است. دل و زبانش یکی است. صدق محض است. فطرت محض است. توحید محض است. عرفا بعد از هفتاد سال جان کندن تلاش می کنند تا این بشوند. این شده است. سر به سجده گذاردم که خدایا، ما را هم مثل این کن؛ مثل این بچه، صاف و پاک. اصلا دروغ در ذاتش نیست. تفرقه و کینه و عنوان و تکبر و غرور در وجودش نیست. خیلی آزاد است.

شما همه صفات خوب را می توانی از او در بیاوری. اگر با چشم و عقل و فطرتت خوب نگاه کنی، در می یابی. بی جهت نبود که پیامبر ما به بچه ها این همه احترام می گذاشتند. آنها را می بوییدند. اگر کسی می خواهد بوی بهشت را استشمام کند، یعنی بوی خدا را، بوی پاکی را، بچه های خردسال را بو کند. این قدر لطیف و پاک اند! دخترها لطیف ترند. ریحان اند.

ص: 216

«حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است.» معلوم می شود محبت جای آب و غذا و همه چیز را می تواند پر کند. حلوا یعنی چیزهای دنیایی. کسی که طعم محبت را چشید، دیگر متاع دنیایی برای او طعمی ندارد. نیازی هم به آن ندارد. به قول مولانا:

راه لذت از درون دان نه از برون

ابلهی دان جستن از قصر و حصون

لذت اهل دنیا عموما از بیرون است؛ یعنی از مال دنیا، منصب دنیا و خوراکی های دنیا لذت می برند. اهل دنیا لذتشان از تن است از مسائل دنیایی است. از پول و مقام و ریاست و شهرت است. از خوب خوردن و شیک پوشیدن است. ولی اهل معنا و اهل محبت و اهل دل از درون لذت می برند. لذائذشان روحانی و معنوی است.

اگر لذت ترک لذت بدانی

دگر لذت نفس لذت نخوانی

لذائذ مؤمن، لذائذ معنوی است. از محبت است. امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت موسی علیه السلام گفت: خدایا، می خواهم تو را ملاقات کنم؛ « رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ .»(1) ملاقات حضرت موسی علیه السلام قطعا ملاقات معنوی بوده است. حضرت موسی ۔ نعوذ بالله - نمی گوید: با این چشم سر می خواهم تو را ببینم. این حتی به ذهنش هم نمی آید. به ذهن هیچ مؤمنی نمی آید. منظور حضرت موسی ملاقات روحی و شهود قلبی بوده است. یعنی تجلی کن تا پرده ها و حجاب های ظلمانی و نورانی کنار رود و قلبم تو را مشاهده کند.

ص: 218

لم تره العیون بمشاهدة الأبصار و لکن رأته القلوب بحقائق الإیمان؛(1) دیدگان او را به بینایی چشم ندیده اند، ولی دلها او را به حقیقت ایمان دیده اند.

خدای متعال بعد از چهل روز، در کوه طور به موسی وعده دیدار داد. در حدیث نبوی آمده است: موسی علیه السلام چهل روز از شوق دیدار غذا و آب نخورد و نخوابید.(2)همین وعده دیدار او را اشباع می کرد. چه لذتی داشته است که چهل روز دیگر خدا را ملاقات می کند!

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «ابیت عند ربی یطعمنی و یسقینی.»(3) «ابیت» یعنی بیتوته می کنم، شب را تا صبح سپری می کنم. یعنی من پیش پروردگارم شب را به صبح می آورم، خدا هم به من آب و غذا می دهد و مرا سیر می کند. اصلا خداست که سیر می کند. حاج آقای دولابی می فرمودند: بچه بودیم. گاهی پرخوری می کردیم. هر چه می دادند، باز هم می گفتیم بده. مادرمان گفت: بچه جان من که نمی توانم سیرت کنم، مگر اینکه خدا سیرت کند. می فرمودند: این حرف انبیاست؛ یعنی آن که ما را سیر می کند خداست. خدا قدرت مطلق، جمال مطلق و کمال مطلق است. خودش نمی خورد و نمی آشامد. می خواهد بنده اش را هم همین طور کند؛ یعنی به او غنا بدهد و از این چیزها بی نیازش کند و بدون اسباب سیرش کند.

ص: 219

خیالات در قلب های شما نبود، حتماً آنچه را من می بینم، شما می دیدید و آنچه را که می شنوم، شما هم می شنیدید.

زیادی نزن، دروغ نگو، غیبت نکن و.... نمی گوید این کار را انجام بده، یا این بار سنگین را بردار. می گوید: حرف نزن، سکوت کن. یکی از علائم مؤمن سکوت طولانی اوست. پیامبر ما هم سکوتش زیاد بود.

حافظ می گوید: ما در این هستی که آمدیم، گرد و غبار به پا شد. با سرعت آمدیم و لگدمال کردیم و گرد و غبار راه انداختیم. این غبار بلند شد و جلوی خورشید را گرفت. خورشید خیلی درخشندگی دارد. ولی اگر یک ناخن هم جلوی چشم شما باشد، یک گرد و غبار در برابر شما باشد، یا نمی بینید یا تیره و تار می بینی.

جمال یار ندارد نقاب و پرده و لیک

غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد

یعنی کثرت هایی که می بینی، سروصداهایی که به پا کردی، حرفهای زیادی که زدی، خلجانهای درونی ات، همه مانع از دیدن است. هرگاه آرام شدی، می توانی ببینی.

مرحوم آیت الله بهاء الدین این مطلب را زیاد تکرار می کردند: کسی که یک ذره طعم ایمان و انس با خدا را چشیده باشد، یک چشم و ابرویی به او نشان داده باشد و زیبایی عالم معنا را دیده باشد، خیلی راحت اسباب بازی های دنیا را رها می کند. اگر همه دنیا جمع شوند و برای او سینه بزنند، منشأ اثری نیست. اگر همه دست به سینه شوند و بگویند درود بر فلانی، مشکلی را حل نخواهد کرد. اگر همه بگویند مرگ بر فلانی، چیزی از او کم نمی شود. اگر کسی لذت معنویت و محبت را چشید، خیلی راحت و ساده از همه این ها صرف نظر میکند و پشت پا به دنیا و آخرت و لذات ظاهری می زند.

ملاعبدالله حرف قشنگی دارد. می فرماید: آدم فهمیده و عارف به جایی می رسد که اگر همه دنیا برای او به سر و سینه بزنند و دست به سینه شوند و درود بگویند، مثل یک بچه گربه ای می ماند که می آید در خانه و چشمش را به صاحبش میدوزد و دم تکان می دهد. یعنی همه اینها که آمدند و سر و صدا راه انداختند، به اندازه دم تکان دادن گربه به حساب نمی آید. مال این گربه شاید قشنگ تر باشد؛ چون طبیعی تر و بی طمع تر است. در عین حال انسان اعتنایی به این دم تکان دادن نمی کند.

بعد می فرماید: اگر همه عالم به انسان پشت کردند و اعلام جنگ دادند و گفتند: مرگ بر فلانی، مثل موشی است که در داخل سوراخ خودش را تکان می دهد که هیچ اثری ندارد. ولی باید طعم معنویت و محبت را بچشد. از خدا بخواهید که بچشاند.

ص: 223

ود المؤمن للمؤمن فی الله من أعظم شعب الإیمان؛(1)محبت یک مؤمن به مؤمن دیگر به خاطر خدا، از بزرگ ترین شعبه های ایمان است.این حدیث از بشارت های بسیار بزرگ است. مؤمنی که صفا دارد، پاک و بی غل و غش است، گرد و غبار ندارد، اهل معصیت نیست، وقتی با او ملاقات کنی، خدا را ملاقات کرده ای امام باقرعلیه السلام می فرماید:

یک مؤمن برای زیارت مؤمن دیگر به خاطر خدا حرکت کرد؛ یعنی به خاطر اینکه او دوست خدا و از اولیای اوست به او علاقه داشت و به دیدارش رفت. هنگامی که به در خانه او رسید و در خانه اش را کوبید، فرشته ای از جانب خدا به صورت بشر نازل شد و گفت: برای چه به اینجا آمده ای؟ او پاسخ داد: فقط به خاطر خدا به دیدارش آمده ام. فرشته به او گفت: من فرستاده خدا به سوی تو هستم.پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید:ایای زرت ولی تعاهدت وقد أوجبت لک الجنة و اعتقتک من غضبی و أجرتک من النار؛(2)تو در حقیقت مرا زیارت کرده ای و با من معاهده و رفت و آمد میکنی. من بهشت را بر تو واجب کردم و از خشم و غضب خود رها ساختم و از آتش بناهت دادم. یعنی ملاقات یک مؤمن به خاطر خدا، زیارت خداست. و این وقتی است که در این زیارت غرض های دنیوی نباشد، بلکه به خاطر خدا

ص: 226

دوستش بداری. و از این دست روایات که ملاقات یک مؤمن به خاطر خدا را ملاقات خدا می داند،فراوان است. همان طور که خداوند شما را اشباع می کند، مؤمنی هم که نمادی از او و نور اوست، شما را اشباع می کند.

کسانی که از روی اکراه و یا اجبار پدر و مادر و دیگران قرآن می خوانند، یا قرآن حفظ می کنند، قرآن خواندنشان منشأ اثر نیست. باید محبت قرآن در دل ما باشد. هر چیزی را که دوست داری، در وجودت هست. اگر محبت کاری به دل انسان افتاد، انسان خودکار و خودجوش به دنبال آن می رود و آن را از روی عشق و محبت انجام می دهد. زیاد و کمش مهم نیست، مهم این است که از روی محبت باشد. نماز خواندن مهم نیست، دوست داشتن نماز مهم است. «والحب اساسی؛ محبت اساس من است». یعنی همه امور را بر پایه محبت بنا نهاده ایم. «عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست.»

مگر نشنیده اید که ستون حنانه که درخت خشکیده ای بود، در فراق پیامبر خدا ناله سر داد؟ ستون و درخت خشکیده هم محبت را درک می کند. حیوانات هم محبت را درک می کنند. مگر نخوانده اید که شتر امام سجادعلیه السلام پس از شهادت آن حضرت آن قدر سرش را بر قبر امام زد تا از دنیا رفت. خیلی عجیب است! پیامبر ما کنار کوه احد آمدند و فرمودند:

هذا جبل أحد یحبنا و نحبه؛(1)این کوه احد است، او ما را دوست دارد و ما نیز او را دوست داریم.

می فرماید: کوه ما را دوست دارد. مواظب باشید از کوه عقب نمانیم! یعنی کوه شعور دارد و محبت سرش می شود. همه ذرات عالم شعور دارند. همه ذرات عالم عشق و محبت دارند. این سنگ ریزه ها هم محبت دارند. اساس عالم بر محبت است. دین پیامبر هم بر محبت استوار است.

ص: 231

یعنی به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برگزید و ما خطا کار بودیم. به محضر مقدس پیامبر خدا رسید و این آیه را خواند. حضرت در پاسخ او این آیه را تلاوت کردند:«لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»(1)یعنی امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان است. بدین گونه ابوسفیان بن حارث مسلمان شد و به سرعت خطاهای خود را جبران کرد و در جنگ حنین از رسول خدا به خوبی دفاع کرد. او از مسلمانان راستین بود.(2)

این شگرد زیبای امیرالمومنین علیه السلام بود تا این بنده گناهکار و مجرم نجات پیدا کند. معنای آیه ای که پیامبر در پاسخ آن مرد مجرم خواندند این است که برو دنبال کارت؛ دیگر مؤاخذه ای در کار نیست، حتی سرزنش و ملامت هم نمی شوی. حتی نمی گویم که تو گناه کردی. خدا شما را می آمرزد و ارحم الراحمین است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

خدای متعال صد جزء عقل آفرید. فاعطی محمدا صلی الله علیه و اله و سلم تسعة و تسعین جزءأ و قسم بین العباد جزءا واحدا؛(3)نود و نه جزء آن را به پیامبرش مرحمت فرمود و یک جزء دیگر را بین بندگانش تقسیم کرد.

ص: 235

برای عظمت و فضیلت پیامبر صلی الله علیه و اله همین یک حدیث کافی است. یک صدم عقل برای اولین و آخرین. ببینید سهم هر کس چقدر می شود و پیامبر در چه اوج و عظمتی است. در بعضی از نقل ها آمده است که پیامبر در همان یک جزء هم سهیم است. در حقیقت عقل پیامبر نود و نه برابر عقل کل خلق است.

یکی از بزرگان در ارتباط با این حدیث به نکته ظریفی اشاره می کرد و می فرمود: استنباط من این است که نود و نه جزء امیرالمؤمنین علیه السلام است که خداوند او را به پیامبر صلی الله علیه و اله عنایت فرموده است. چون امیرالمؤمنین علیه السلام جان پیامبر است. قعلعا آن نود و نه جزء برای امامان نیز هست. چون آنها مظهر امرند. حقیقت پیغمبر ولایت و وجود امیرالمومنین علیه السلام است. فرمود: ما یک نوریم، دو شق شده ایم. چیزی که خداوند به پیامبر مرحمت کرده است، همان امیرالمؤمنین علیه السلام است. این دریافت و برداشت با روایات ما هم سازگار است.

با هر حیله ای باید به فکر نجات بندگان خدا باشیم. خداوند این چنین حیله ها را دوست دارد، بلکه خودش هم یاد می دهد.

در روایتی آمده است: در زمان پیامبر خدا شخصی مرتکب جرمی شده بود و خود را پنهان کرده بود. یک روز امام حسن و امام حسین علیهما السلام را تنها یافت. با استفاده از فرصت، آنان را بر دوش خود سوار کرد و خود را به پیامبر رساند و گفت: «یا رسول الله إنی مستجیر بالله و بهما؛ ای رسول خدا من به خدا و این دو فرزند شما پناه آورده ام.» رسول خدا از کار این مرد چنان خندید که دست به دهان مبارک خود گذاشت و فرمود: تو آزادی و به حسن

ص: 236

و حسین نیز فرمود: شفاعت شما را در حق او قبول کردم.(1)هر چه می توانید برای خلق خدا عذر و بهانه درست کنید که خداوند دوست دارد.

بسیار بزرگ تر است؛ گناه مرا می تواند ببخشد. فرمودند: پس چرا این قدر هراسانی؟ گفت: حقیقتش این است که کار من کفن دزدی بود. یک روز زن جوانی از انصار از دنیا رفت. شب هنگام قبر او را شکافتم تا کفنش را بردارم. وقتی کفن را برداشتم، چشمم به بدنش افتاد. زیر نور ماه می درخشید. وسوسه شدم و کاری را که نباید انجام دادم.

پیامبر خدا وقتی این داستان را شنیدند، بسیار متأثر شدند. فرمودند: برو که می ترسم عذابی نازل شود و مرا هم بگیرد. بهلول هم سر به بیابان گذاشت. وقتی پیامبر هم او را رد کرد، چه می تواند بکند! غل و زنجیر به خود بست و شروع به گریه و زاری کرد. آن قدر گریه کرد که این آیه درباره او نازل شد:

«وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَی مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ «أُولَئِکَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ»(1)و آنها که وقتی مرتکب عمل زشتی شوند، یا به خود ظلم کنند، به یاد خدا می افتند و برای گناهان خود طلب آمرزش می کنند -و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد؟-و بر گناه اصرار نمی ورزند، با اینکه می دانند. آنها پاداششان آمرزش پروردگار و بهشت هایی است که زیر درختانش نهرها جاری است؛ جاودانه در آن می مانند؛ چه نیکوست پاداش اهل عمل!

ص: 238

پس از نزول این آیات، پیامبر نزد او آمدند. غل و زنجیر از او باز کردند و به او بشارت آمرزش دادند.(1)هدف پیامبر خدا از این دفع چه بود؟ آیا می خواستند او را به جهنم بفرستند، یا می خواستند او را بهشتی کنند؟ با یک دست به او فرمودند: برو و با دست دیگر به او فرمودند: بیا. دفع پیامبر هم جذب است. بهلول را به سوی رحمت و آمرزش خداوند فرستادند.

آخرت باطن عالم حیات دنیاست. پیامبر ما در شب معراج، قیامت و بهشت و جهنم را مشاهده کردند. بنابراین قیامت الان هم موجود است. اگر کسی بتواند به قیامت راه پیدا کند، آن نود و نه جزء رحمت را می بیند. یک جزء رحمت در دنیاست. یعنی گوشه چشمی از رحمت به ما نشان داده اند. نود و نه جزء آن در آنجا ظاهر می شود. بنابراین قیامت از رحمت خداوند غوغاست. نمی دانم آیا کسی باقی می ماند که آن رحمت شامل حالش نشود! در روایتی آمده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمودند:

إذا کان یوم القیامة نشر الله تبارک و تعالی رحمته حتی طمع إبلیس فی رحمته؛(1)هنگامی که قیامت به پا می شود، خداوند تبارک و تعالی رحمت خود را می گستراند، به گونه ای که حتی ابلیس هم در رحمت خداوند طمع میکند.

ص: 240

بالاخره خداوند خودش را به بشر نشان خواهد داد. اصلا اگر خدا خودش را به بشر نشان ندهد، حجت تمام نشده است. می فرماید: ما شما را آفریدیم تا خودمان را به همه نشان بدهیم و بشناسانیم. اگر پذیرفتند، بهشت و محبت می شود. ولی اگر قبول نکردند، جهنم و آتش می شود. نشان دادن حتمی است:

«سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ»؛(1)به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می دهیم تا برای آنان آشکار گردد که او حق است.

وعده های قرآن حتمی است. خداوند برای محبت و معرفت خلق کرده است. می خواهد خود را به همه نشان دهد. مرحوم علامه طباطبایی می فرمایند: ملاقات خداوند برای همه هست:«إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا؛(2)بازگشت همه به سوی اوست». منتها کفار و اشقیا چون نمی پذیرند، این برای آنها عذاب می شود.

بچه کوچک را دیده اید، گاهی که پدر و مادر می خواهند او را بغل بگیرند، از دست آنها فرار می کند و گاهی هم به خودش صدمه می زند. عاقبت او را در بغل میگیرند، به سینه می چسبانند، می فشارند و نوازش می کنند، ولی او از روی جهالت و نادانی می خواهد فرار کند. غافل از اینکه

ص: 242

قدرتی ندارد که از دست پدر و مادرش فرار کند. درباره ی ما هم همین طور است. بزرگی می خواهد ما را در بغل بگیرد، از دست او فرار می کنیم. در حالی که ما در برابر او هیچ قدرتی نداریم؛ همه قدرتها مال اوست. همین که ما قبول نمی کنیم، مایه عذاب است. می خواهند ما را به مهمانی خدا ببرند، ولی ما قبول نمی کنیم.

است، اگر به سوی زندان هم برود، برای او گلستان است.

هر کجا تن بدهی، برای شما گلستان می شود. وقتی امضا کردی و راضی شدی، آنجا جای خوبی است. سرحال و خشنودی. بنابراین رضایت و تسلیم شما خیلی شرط است. هر کجا راضی شدی و با خدا یگانه شدی، آنجا بهشت شماست.

هر کجا تو با منی من خوشدلم

گر چه باشد قعر چاهی منزلم

گفت: اگر خدا با من است، هر کجا می خواهی ببر.

امیرالمؤمنین علیه السلام در دعایی این گونه با خدا راز و نیاز می کند: «خدایا، اگر مرا در آتش ببری، راضی هستم؛ چون هر کجا تو مرا ببری و راضی باشی، آنجا بهشت من است.»(1)یعنی هر کجا تو راضی نباشی، هر چند گلستان باشد، آنجا جهنم من است. رضایت و خشنودی تو و خواست تو برای من مهم است.

یکی از رفقای ما می گفت: در زمان شاه مرا داخل یک سلول زندانی کردند. خیلی هم شکنجه دادند. ولی من از خوشی داشتم دق می کردم؛ چون راضی بودم و به خاطر خدا این صدمات را تحمل می کردم. از خوشی نمی دانستم چه کار کنم. پاهایم از ضربه های کابل ورم کرده بود، بدنم زخم شده بود، اما خوش بودم. می گفت: طعم خوشی ها و لذت هایی که آنجا زیر شکنجه بردم، هنوز برایم زیباست و حسرت آنها را می خورم. خداوند خوشی را در قلب انسان می گذارد. مگر اصحاب امام حسین علیه السلام در شب

ص: 244

عاشورا خوش نبودند. مگر در روز عاشورا از یکدیگر سبقت نمی گرفتند. مگر بچه های جبهه برای فرا رسیدن عملیات لحظه شماری نمی کردند. خوشی مربوط به ظاهر نیست، مربوط به داخل است. ارتباط با خداست که آرامش و خوشی می آورد.

بیایید بهشتمان را از همین جا تمرین کنیم. اگر با خدا یگانه شدیم، بهشت از همین جا شروع شده است. اگر در برابر قضا و قدر الهی راضی شدیم و تن به رضایت و خواست خدا دادیم، بهشت ما شروع شده است. یکی از رفقا می گفت: با چند نفر از دوستان از همدان می آمدیم. در راه ماشین ما چپ شد و چند معلق خورد و هر کدام به سویی پرتاب شدیم. همه زخمی و ناراحت. می گفت: دیوان حافظ همراهم بود. در همان گیر و دار دست انداختم به دیوان حافظ و برای این پیش آمد تفالی زدم. اولین مصرعی که آمد این بود: «در مقام رضا باش و از قضا مگریز!» یعنی هر چه برای تو پیش آمده است، پیش آمد است. با قضا نمی توان مقابله کرد. باید راضی باشی و چین از ابروهایت باز کنی تا گل قلبت شکوفا شود.

می گردد تا با محبوبش حرف بزند. بگوید و بشنود.

انسان اگر کسی را دوست نداشته باشد، نعلقش بسته می شود. در مجلسی که آن را دوست نداری، نمی دانی چه کار کنی. صحبت کردن برای شما یک ریاضت است.«روح را صحبت ناجنس عذابی است الیم». ولی در همان مجلس اگر یک رفیق شفیقی بیاید، نطقت باز می شود؛ شب تا صبح با هم صحبت می کنید. اگر کسی را می خواهند عذاب کنند، یک آدم ناجنس در کنارش بگذارند. واقعا عذاب دردناکی است.

می گویند:(1)انوشیروان مدتی بر وزیر خود، بزرگمهر غضب کرده بود. او را به زندان فرستاد. پس از چندی یک نفر را مأمور کرد تا ببیند حالش چطور است. دید خیلی خوش است؛ چون تن به قضا و قدر داده است. از او پرسید: چه خبر؟ پاسخ داد: من چند معجون دارم و با اینها دلخوش هستم: اول، اینکه باید در برابر قضا و قدر خدا صبر کنم. اگر صبر نکنم چه کنم؟ دوم، اینکه از این ستون تا آن ستون فرج است:«إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا؛(2)همراه هر سختی آسانی است.» سوم، اینکه از من بدتر هم خیلی هستند. قرار است بسیاری از افراد را اعدام کنند، ولی با من سخنی از اعدام نگفته اند. گفت: با این اوصاف من خیلی راحت هستم. مأمور آمد و به انوشیروان گزارش داد که با این اعتقادات حکیمانه، خوش و راحت است.

انوشیروان گفت: چه کنیم که زندان برای او سخت و اسباب ناراحتی او

ص: 246

باشد؟ یک شخص فهمیده ای آنجا بود. گفت: یک آدم احمق پیش او بفرست که عذاب و شکنجه ای بدتر از آن نیست. یک آدم احمق پیش بزرگمهر فرستادند تا هم زندانی او باشد. این قدر حرف زد و سؤال های احمقانه پرسید که دنبال انوشیروان فرستاد که من دخیلت هستم، مرا از این زندان بیرون بیاور. حضرت عیسی علیه السلام می فرماید: من کور و فلج مادر زاد را اصلاح کردم، مرده را زنده کردم، ولی نتوانستم برای احمق کاری کنم.(1)

کسانی که بی طمع اند، یعنی مثل خدا بی طمع شده اند، به غنا سر در آورده اند. آدمی که غنی است، هیچ گاه طمع ندارد. می داند که خدا او را حفظ می کند. امیرالمؤمنین علیه السلام در وسط میدان جنگ به نماز می ایستد. خاطرش جمع است.

کفی بالأجل حارسا؛(1)اجل و سرنوشت قطعی، برای حفاظت انسان کافی است.

یعنی تا عمر به پایان نرسد، هیچ حادثه ای او را از پای در نمی آورد و در حفظ خداست. البته این مطلب یک مقدار سنگین است، ولی ما اگر نمی توانیم درک کنیم، باید آن را در بقعه امکان قرار دهیم. مرحوم آیت الله سید علی قاضی، گاهی که برخی از مسائل را مطرح می کردند و برخی از افراد می گفتند: ما نفهمیدیم. ایشان می فرمودند: «تکبر تعلم؛ بزرگ می شوی میفهمی.» حالا لازم نیست همه چیز را در همین جا متوجه شوی. یک مقدار روی آن کار کن، می فهمی.

دیوانه ها بی طمع اند؛ خیلی از رذائل اخلاقی در وجودشان نیست. حقه بازی و کلک و حسادت و تکبر در آنها نیست. بی تعین هستند. اگر همه دنیا به آنها بد بگویند، پکر نمی شوند. اگر همه از آنها تعریف کنند، هیچ خوشحال نمی شوند. ما گاهی گیر یک درود و تشکریم. آدم های بی طمع کاری به این حرفها ندارند.

ص: 248

وقتی انسان سعی کند در جمعی ساکت باشد، در این صورت برای او ثواب می نویسند. اما وقتی شروع به حرف زدن کرد، بیشتر جزء گنهکاران است، خیلی کم است که محسن باشد.

ندارم. روزه گیران را دوست دارم، ولی خودم اهل روزه های مستحبی نیستم. حضرت او را تشویق کردند و فرمودند: «انت مع من أحببت؛(1) تو با کسی که دوستش داری محشور می شوی.» یعنی روی این مطلب صحه گذاشتند.

بعضی مواقع انسان ها غبطه می خورند که دیگران به کربلا و مکه می روند و یا نماز و دعا و زیارت می خوانند. این به معنای این است که همه این ها را دوست دارند. در حقیقت مغز و روح و جان را گرفته اند، ولی توفیق عملش را پیدا نکرده اند.

همچنین در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که شخصی نماز واجب خود را می خواند، ولی توفیق بر نوافل ندارد. اما این ها را دوست دارد. فرمودند: این دوست داشتن خیلی مهم است. همه آن اعمال را در پرونده اعمال شما می نویسند. نیت و محبت و قلب شما هر کجا برود، تمام آن اعمال خیر در وجود شما هست. اما اگر یک میلیون سال نماز بخوانی، ولی دوست نداشته باشی، یک ذره ارزش ندارد. مثل دشمنان اهل بیت علیهم السلام که خم و راست می شوند، ولی نماز دوست نیستند. تمام قاتل های امامان نمازخوان بوده اند، ولی نماز درست نبوده اند. دوستی و محبت عمل مهم است. در مناجات محبین هم می گوییم: خدایا، محبت هر عمل خوبی را به من بده. نمی گوید توفیق بده نماز شب بخوانم یا روزه بگیرم.

ص: 251

از روی محبت و شوق بر من صلوات بفرستد، خدای متعال گناهان آن روز و شب او را محو می کند.»(1)ولی شرطش این است که از روی محبت باشد. کسی که دلش برای پیامبر تنگ شده است، یا پیامبر را دوست دارد، یا اصلا می خواهد نام پیامبر را ببرد و کاری به ثواب و اجر و مزد ندارد، نمی خواهد تجارت کند، و هر روز سه مرتبه بر پیامبر صلوات بفرستد، تمام گناهانش ذوب می شود و در آن شب و روز تمام پرونده اش صاف می شود.

ببینید چقدر دین کامل و جامع و سریعی داریم. فرمود: من بر یک دین سهل و سمحه و راحت مبعوث شده ام. ما خودمان آن را سختش کرده ایم. چیزهایی که نباید به آن اضافه کرده ایم. ملاقات ها، رفت و آمدها و زیارت ها اگر از روی محبت باشد، آثار و برکات فراوانی دارد. از روی محبت یعنی بی غرض باشد. با جیب و امضای طرف کاری ندارد، فقط می خواهد طرف را ببیند. چهارده معصوم مظهر محبت خداوندند: «من أحبکم فقد أحب الله(2)؛ کسی که شما را دوست بدارد. البته خداوند را دوست داشته است.»

انس بن مالک می گوید: ما به دنبال احادیث این افراد بودیم؛ چون سؤال های جالبی می کردند و می رفتند.

در روایات آمده است که یک نفر از آنان به محضر پیامبر گرامی اسلام رسید و پرسید: حساب قیامت دست چه کسی است؟ معلوم می شود برایش خیلی مهم بوده است که در قیامت به چه کسی باید حساب پس بدهد. اگر حساب به دست یک نفر سخت گیر باشد، کار خیلی مشکل می شود. اما اگر به دست بزرگ و کریمی باشد، خیال انسان راحت است. پیامبر خدا در پاسخ او فرمودند: «بید الله عزوجل؛ حساب به دست خدای عزوجل است». این عرب با شنیدن این مطلب شکفت و خنده بر لبش نقش بست و گفت: «نجوت ورب الکعبة؛ به خدای کعبه نجات پیدا کردم.» غصه های چندین ساله اش از بین رفت و چهره اش گشوده شد و خوشحال برگشت. پیامبر خدا فرمودند: اگر کسی می خواهد به یک بهشتی نگاه کند، به این اعرابی نگاه کند. این شخص اهل بهشت است؛ یعنی حسن ظنش درست شد. امیدش به خدا محکم شد.

به او گفتند: چطور شد با شنیدن پاسخ پیامبر خدا این قدر خوشحال و شاداب شدی؟ گفت: «لان الکریم إذا قدر عفا؛(1) به خاطر اینکه کریم هر گاه قدرت پیدا کند می بخشد.» من همیشه در این فکر بودم که حسابرس ما چه کسی است؟ اگر فردی مثل خود ما باشد، خیلی به ما گیر می دهد. به قول یکی از بزرگان: اگر خداوند حساب بندگانش را به خودشان واگذارد، باید

ص: 254

راه جهنم را پیش بگیرند و بروند. ولی اگر دست خدای کریم باشد می بخشد. چون خودش به ما امر کرده که عفو و گذشت داشته باشیم، ممکن نیست که خودش نبخشد.

هین مگو ما را به آن شه بار نیست

باکریمان کارها دشوار نیست

آن که قصدش از خریدن سود نیست

هیچ قلبی نزد او مردود نیست

قلب در شعر مولانا به معنای جنس تقلبی است. سکه مقلوب، یعنی سکه تقلبی. خداوند چون غرضش از خریدن سود بردن نیست، بلکه سود رساندن است، اجناس تقلبی را هم می خرد و به روی خودش نمی آورد.

حضرت قرص و محکم می گوید: خدایا، خودت در قرآن گفته ای که اگر کسی به شما ظلم کرد، عفو کنید. خدایا، به این آیه عمل کن. ما به خودمان ظلم کرده ایم، عفو کن! آیا ممکن است خدا چیزی بگوید که خودش عمل نکند!

جمله دوم چنین است:

و امرتنا ان لانرد سائلا عن أبوابنا و قد جئتک سائلا فلا تردنی إلا بقضاء حاجتی؛ خدایا، به ما فرمان دادی که سائل را از در خانه خود رد نکنم. خدایا، من به درگاهت آمده ام. سائل هستم، ردم مکن، جز اینکه حاجتم را برآوری!

یعنی اگر کسی به در خانه شما آمد و رو انداخت، رویش را به زمین نزن. در قرآن فرموده است: ««وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ؛(1)سائل را از خود نران» خدایا، ما سائل تو هستیم. قرآن چقدر پنهانی با ما حرف زده است. امامان ما اینها را از قرآن در آورده اند و به خدا می گویند. این همان قرآن صاعد و بالا رونده است. در جمله سوم می فرماید:

و امرتنا بالإحسان إلی ما ملکت أیماننا و نحن ارقاءک فاعتق رقابنا من النار؛ و به ما فرمان دادی که به بندگانمان احسان کنیم. خدایا، ما بندگان توایم، ما را از آتش دوزخ رهایی ده!

ص: 256

خیلی عجیب است! رحم خداوند آن گاه طلوع می کند که عبد از او فرار کند. دیده اید که یک پدر و مادر مثلا پنج فرزند دارند. چهار نفر آن ها سربزیر و حرف شنو هستند و در خانه زیر سایه پدر و مادر هیچ مشکلی ندارند و با هم یگانه اند. اما یکی از آنها فراری است. ببینید پدر و مادر با عاطفه و احساس چه حالی دارند. به فکر آن چهار نفر نیستند، همه اش به فکر این یک نفر فراری اند. اگر جای خوشی می روند، به یاد او هستند. هر وقت می خوابند، از فکر او بیرون نمی روند. اصلا شب و روز به فکر آن فراری اند که چه زمانی بر می گردد. اگر یک روز هم برگردد، برای او جشن می گیرند. بیش از آن چهار نفر به او احترام می گذارند و متوجه او هستند. اگر خدا هم برای فراری ها طبل می زند و رحمتش طلوع می کند، برای این است که برگردند.

یکی از بزرگان مثالی زده، می گوید: یک پسری از خانه فرار کرد. پسر دیگری در خانه بود و به پدرش می رسید. آن پسر فراری برگشت. پدرش جشن گرفت. برای او گاو کشت و به او خیلی احترام گذاشت. پسری که در خانه در خدمت پدر بود، قهر کرد که چرا برای او که فرار کرده است گاو کشتی و او را این قدر عزیز داشتی، اما برای من که در خدمت شما هستم حتی یک گوسفند هم نکشتی. پدر گفت: ما این کارها را برای او کردیم که برگردد و مثل تو شود. همه هستیم مال توست. اگر خدا هم برای فراری ها گاو می کشد و رحمتش طلوع می کند، برای این است که بر گردند. این همان صفات خداست که در بنی آدم ظهور کرده است.

ص: 259

در حدیثی آمده است:

إن الله خلق آدم علی صورته؛(1)خدای متعال آدم را بر صورت

خودش خلق کرده است. خدا صورت ندارد، بلکه مصور همه صورت هاست. بنابراین مراد این است که خداوند صفات و اخلاق خودش را به بنی آدم داده است. آدم نمونه اخلاق و صفات خداوند است. همان طور که پدر و مادر به فکر فرزند فراری اند، خدای متعال هم می فرماید: اگر بنده فراری من بداند که من چقدر مشتاق برگشتن و منتظر توبه او هستم، از شوق جان می دهد. خداوند به حضرت داوود علیه السلام وحی فرمود:

یا داود، لو یعلم المدبرون عنی کیف انتظاری لهم و رفقی بهم و شوقی إلی ترک معاصیهم لماتوا شوقا إلی و تقطعت اوصالهم عن محبتی؛(2)ای داوود ، اگر بندگان فراری ام می دانستند که من چقدر منتظر آنها هستم و چقدر با آنان مدارا می کنم و چقدر به ترک گناهانشان اشتیاق دارم، از شوق دیدار من جان می سپرند و از

محبت من اعضای بدنشان قطعه قطعه می شد. پیش از این حدیثی را از امیرالمؤمنین علیه السلام بیان کردیم که آن کس خدا را بیش از همه شناخته است که برای مردم بیشتر از همه عذر بیاورد، هر چند عذری برای آنها نیابد. حدیث خیلی نابی است!کسی که بتواند راه حلی

ص: 260

برای بدها، برای فرعونها، نمرودها و قارونها درست کند؛ بگوید: خدایا، کاری کن که بدها هم اهل نجات شوند، این شخص معرفتش به خدا از همه بیشتر است. عذر تراشی برای بندگان خدا کار بسیار خوبی است، هر چند عذری برای آنها یافت نشود و آنها مقصر باشند. خدا این طور دوست دارد.

روا داشته و او را شهید کرده بود. ولی در جواب گفت: «النّار و لا العار»(1)؛یعنی حاضرم در آتش بسوزم، ولی عارم می آید که بگویم اشتباه کردم.

بشر چقدر پوست کلفت است! از طرف پیامبر و امامان ما هیچ منعی نیست. اگر خبیث ترین افراد بشر هم بیایند و بخواهند، نجاتشان می دهند و سفره رحمتشان را برای آنها پهن می کنند. این افراد هستند که پس می زنند و نمی پذیرند. این ها می خواهند حتی دشمنانشان را هم از جام محبت و رحمت بنوشانند. اگر آنها نمی پذیرند، حرف دیگری است، ولی از جانب این ها منعی نیست.

اما انبیای گذشته در این حد نبودند. حضرت موسی علیه السلام جواب قارون را نداد. حضرت یونس علیه السلام امت خودش را نفرین کرد و به شکم ماهی گرفتار شد. حضرت نوح علیه السلام پانصد سال گریه کرد؛ چون امتش را زود نفرین کرد و همه غرق شدند. ولی پیامبر و امامان ما اصلا نفرین عمومی نکردند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: «انما بعثت رحمة؛(2)من تنها برای رحمت مبعوث شده ام.»

بیابان به یک بوته ای رسیدم. دیدم کنار آن چند جوجه است. آنها را گرفتم، داخل بغچه قرار دادم، روی سرم گذاشتم، تا برای شما هدیه بیاورم. دیدم هر جا میروم، مادرشان به دنبال من می آید. نمی تواند از جوجه هایش دل بکند. بغچه را پهن کردم تا یا بیاید این جوجه ها را ببرد، یا خودش را هم بگیرم. وقتی بغچه را باز کردم، دیدم مادر جوجه ها به میان آنها آمد.

حیوانات شعور دارند. قطعا این پرنده می داند که یک عمر باید اسیر شود، ولی طاقت جدایی جوجه هایش را ندارد. حاضر شد اسیر شود. گفت: یا رسول الله، مادر این جوجه ها با اینکه می دانست اسیر می شود، آمد نشست و فرار نکرد. من هم او را گرفتم و خدمت شما آوردم.

پیغمبر از این صحنه منقلب شدند و فرمودند: این پرنده چقدر جوجه هایش را دوست دارد! یعنی هستیش را فدای جوجه هایش کرد. می داند که یا در قفس می رود و اسیر می شود و یا ذبح می شود، ولی در عین حال حاضر شد و پیش جوجه هایش آمد. حضرت فرمود: مهر و محبت خدای متعال به بندگان ومخلوقاتش هزار مرتبه از این پرنده به جوجه هایش بیشتر است.(1)

خدا آرام شد.

بنواخت نور مصطفی آن استن حنانه را

کمتر از چوبی نیستی حنانه شو حنانه شو

یعنی از یک چوب کمتر نیستی. چوب با پیغمبر محشور می شود. حیوان هم همین طور، یعنی تبدیل می شوند و به مقام انسانیت می رسند. آن وقت یک انسان چرا آن قدر پست شود و عقب بیفتد. موجودات عالم شعور دارند، پرنده ها شعور دارند. هدهد به سلیمان گفت: من چیزی را کشف کردم که توی پیغمبر کشف نکردی: ««أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ(1)؛ به چیزی احاطه پیدا کردم که تو احاطه پیدا نکردی.» یعنی شهر صبا و ملکه صبا و بلقیس را کشف کردم. مورچه با حضرت سلیمان صحبت کرد، گنجشک حضرت سلیمان را موعظه کرد، به طوری که چهل روز گریه می کرد.

حرف ها درست است. ولی خدا نکند حالش به هم بخورد و میزان نباشد، هیچ چیز با هم جور در نمی آید. همه چیز پرت و پلاست.

وقتی که انسان سرش گیج می رود، می بیند که همه چیز دارد دور سرش می چرخد، ولی واقعیت این نیست. همه چیز سر جای خودش هست، شما باید سر خودت را اصلاح کنی. باید بینش و دید خودت را درست کنی. شما اگر میزان شدی، همه عالم میزان است. اگر انسان میزان شود، می بینید که همه چیز میزان است. همه حدیثها مؤیدند و همدیگر را تأیید می کنند.

انجیر پناه بردند. درخت انجیر برگهایش پهن است. از آن برگها به خودشان گرفتند و ستر عورت کردند. از این جهت گفته اند: از چوب درخت انجیر باشد تا خداوند انسان را بپوشاند. در روایت آمده است:

إنه یتجافی عنه العذاب ما دامت رطبة؛(1)تا زمانی که نخشکیده است، عذاب از میت برداشته می شود. در جای دیگر فرمودند:

تنفع المؤمن والکافر؛(2) این دو چوب به مؤمن و کافر نفع می بخشد.

عجیب است! میگوید: چوب تازه را اگر همراه کافر هم بگذارید، اثر دارد. در روایات آمده است: پیامبر خدا از قبرستان عبور می کردند. به قبری رسیدند. دیدند در عذاب است. فرمودند: بروید دو تا چوب بیاورید. خاک را کنار زدند و یکی از چوب ها را سمت سر او، و دیگری را سمت پای او گذاردند و بعد روی آن خاک ریختند. فرمودند: مادامی که این ها تازه است، خدا او را عذاب نمی کند.(3)

الله اکبر! چه خبر است. این روایت را به روایتی ضمیمه کنید که می فرماید: اگر خدا در اول حساب عفو کند، دیگر عذاب نمی کند.(4)چون وقتی که میت را در قبر می گذارند، اول سؤال عالم برزخ اوست؛ یعنی اول کار اوست.

ص: 266

من مات فقد قامت قیامته؛(1)کسی که از دنیا برود، قیامتش برپا شده است.

اگر خدا اول کار عفو کرد و رحمتش شامل حال بنده اش شد، تا آخر کار درست می شود.

باز در روایت آمده است : وقتی میت را در قبر میگذارید، یک تلقین برای میت بخوانید. از این مهم تر، آنچه خیلی به آن سفارش شده است، این است که بعد از دفن، وقتی که همه متفرق شدند، نزدیک ترین فرد به میت، کسی که روحش به میت نزدیک است، یک تلقین برای میت بخواند. این از اولی مهم تر است.

بالای سر میت می نشیند و بلند می گوید: پسر فلانی «اسمع إفهم.» وقتی دو فرشته الهی آمدند، هیچ نترس! اگر پرسیدند: پروردگار تو کیست؟ بگو:«الله جل جلاله ربی؛ خدا - جل جلاله - رب من است.» اگر پرسیدند: پیامبرت کیست؟ بگو: «محمد بن عبدالله پیامبر من است.» قرآن کتاب من است ... وقتی نکیر و منکر از او سؤال می کنند، می بینند یکی از آن بالا به او تلقین می کند، می گویند ما را سرکار گذاشته اند، رهایش کنید.

این مثل کسی است که مشغول امتحان است و کسی از زیر میز جواب سؤال ها را برای او می گوید. فقط باید بپذیری و این عرضه را داشته باشی که رحمت خدا را قبول کنی. آن قدر به شما می زنند تا بپذیری، راه دیگری هم نداری. باید بپذیری.

ص: 267

ص: 268

صلوات بدون آل محمد است. متأسفانه این توفیق از اهل سنت گرفته شده است و آل محمد را ضمیمه صلوات نمی کنند. پیامبر خدا به امیرالمومنین علیه السلام بشارت دادند که اگر کسی بر من درود بفرستد و آل مرا ضمیمه کند، گناهانش مثل برگ خزان در فصل پاییز می ریزد.(1)همچنین فرمودند:

من صلی علی و لم یصل علی آلی لم یجد ریح الجنة و إن ریحها لتوجد من مسیرة خمسماة عام؛(2) کسی که بر من صلوات بفرستند و بر آل من صلوات نفرستد، بوی بهشت را استشمام نمی کند. و این در حالی است که بوی بهشت از مسیر پانصد سال راه به مشام

می رسد.

همین طور است. انسان اول باید از بدها و بدی ها جدا شود؛ یعنی همان «لا اله». یعنی غیر خدا را از دلش بیرون کند و دشمنان خدا را از خودش دور کند. این همان بغض است. بعد از آن به «الا الله» می رسد؛ یعنی حب.

این در آغاز راه است، اما وقتی در بهشت مستقر شد، آنجا محبت محض است. همان که فرمودند: «هل الدین إلا الحب.» آنجا دیگر خبر از بغض و دشمنی نیست، فقط محبت است. در بهشت انسان نباید از بدها یاد کند؛ چون یاد بدها و بدی ها و مصائب، غصه می آورد. در بهشت نمی گذارند به غم و غصه مبتلا شویم. هر چه ملال آور و حزن آور و ناراحت کننده باشد، در بهشت نیست. می گفت: آن قدر از این بدم می آید که حرفش را هم نزن. اصلا نمی خواهم اسمش را بشنوم.

این مثل این است که نجاستی را در مجلس بیاوریم، بعد بینی هایمان را بگیریم. از اول نباید اسمش را بیاوریم. به تعبیر بهتر بغض و لعن وقتی کامل می شود که اصلا بدها را یاد نکنیم و آنها را قابل ذکر ندانیم.

نباید به ظلمت وجود داد. ظلمت یعنی عدم نور. نبودن نور ظلمت است و خود ظلمت اصلا وجودی ندارد. واقعیتی ندارد. خیلی نباید به بدها و دشمن ها بپردازیم و به آنها وجود بدهیم. ان شاء الله همیشه در نور کار کنید. با ظلمت سر و کار نداشته باشید که واقعیتی ندارد و عددی نیست.

شجره خبیثه ریشه ندارد. نه ریشه دارد و نه شاخ و برگش توسعه دارد. از بین رفتنی است. ولی شجره طیبه حقیقت دارد. واقعیت دارد. همان نور است. هر چه می توانید بدها را فراموش کنید و روی خوب ها کار کنید. با آنها محشور باشید. اگر بدها هم به یادتان آمد، از آنها تبری بجویید. آنها

ص: 271

را لعن کنید، تا از آنها جدا شوید.

انسان اگر در ابتدای راه دشمن می بیند، بد و بدی می بیند، لعن و نفرین می کند و از آنها جدا و دور می شود. اگر انسان از جایی که بدها و بدی ها هستند دور شد و به شهر امام زمان علیه السلام رفت، آنجا همه گل و ریحان است. جز خوبی چیزی نمی بیند. آنجا بهشت و مهمانخانه خداست. در آنجا خاری وجود ندارد. بنابراین بغض معنا ندارد. در آنجا فقط محبت است. جز محبت چیزی یافت نمی شود. آن وقت «هل الدین إلا الحب» تحقق پیدا می کند.

هم به قصد حضرت زهرا و زینب علیهماالسلام به خانم هایشان خدمت و محبت کنند. به بچه هایتان هم به قصد بچه های اهل بیت علیهم السلام محبت کنید. آن وقت فضای خانه شما عوض می شود. فضای خانه شما شعبه ای از خانه اهل بیت علیهم السلام می شود. باید تمرین کنیم و به نیت آنها خدمت کنیم. روایات بسیاری داریم که می فرمایند: کسی که دستش به ما نمی رسد، دوستان و شیعیان ما را به قصد ما زیارت کند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی موالینا یکتب له ثواب صلتنا، ومن لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا؛(1)کسی که نمی تواند با ما ارتباط برقرار کند، با دوستان صالح ما ارتباط برقرار کند که ثواب ارتباط با ما برای او نوشته می شود. و کسی که نمی تواند به زیارت ما بیاید، دوستان صالح ما را زیارت کند که ثواب زیارت ما برای او نوشته می شود.

اگر به ظاهر دست شما به امام زمان علیه السلام نمی رسد، به دیدار دوستان آن حضرت بروید، همان بهره زیارت حضرت به شما داده می شود.

خورشید است. حتی نور ماه هم انعکاس نور خورشید است. انسان در بدو امر گمان می کند که ماه از خودش نور دارد. اگر نور از خود اوست، چرا گاهی قسمتی از آن خاموش است. پس نور از خودش نیست، بلکه انعکاس نور خورشید است. اگر عالم نور دارد، شیعه نور دارد، دوستان اهل بیت علیهم السلام نور دارند، همه از نور امام زمان علیه السلام است. حتی اگر کافر نور دارد؛ یعنی یک صفت خوب در او پیدا شد، از نور امام زمان علیه السلام است.

وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ؛(1)و کسانی که کافر شدند، اولیای آنها طاغوت ها هستند.که آنها را از نور به سوی ظلمتها بیرون می برند.

از این آیه معلوم می شود که کافر هم نور دارد؛ نور فطرت و نور عقل. اگر کسی ظلمت محض باشد، تکلیف ندارد. کفار مکلف هستند؛ چون عقل و وجدان و فطرت دارند. خوبی هم دارند، منتها ظلمت غلبه دارد و خوبی ها را می پوشاند. هر چه نور هست، مال امام زمان علیه السلام است، حتی در کافرها، می فرمود: همه هستی دارند فرمان یک نفر را می برند. این را می بینم.

کسانی که به اهل بیت علیهم السلام دسترسی ندارند، دوستان آنها را زیارت کنند. در خانه خود به قصد آنها خدمت و محبت کنند. در این صورت خانه شان محل نزول فرشتگان و شعبه ای از خانه اهل بیت علیهم السلام می شود. خودتان را قاطی کنید. تمرین کنید تا ۔ ان شاء الله - به این مرتبه برسید.

ص: 274

کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ.»(1)فرمودند: «الدین هو الحب و الحب هو الدین؛ دین همان محبت است و محبت همان دین است.»(2)ایمان یعنی امیرالمؤمنین، ایمان یعنی امام زمان. حضرت ابوالفضل علیه السلام وقتی دست مبارکش قطع شد، فرمود:

و الله إن قطعتم یمینی

إنی أحامی آبداً عن دینی

به خدا سوگند، اگر دست راستم را قطع کنید. دست از حمایت دینم بر نخواهم داشت.

در بیت بعد دین خودش را بیان می کند:

وعن إمام صادق الیقین

نجل النبی الطاهر الأمین (3)

یعنی دین من، امام من است. آن انسان کامل که باید از او پیروی کنم، دین و ایمان من است. خداوند ایمان را محبوب دلهایتان قرار داده است: «حبب إلیکم الأیمان.» آیا می توانید آن را دوست نداشته باشید. خدا این کار را کرده است. اگر همه دنیا جمع شوند و بخواهند محبت امیرالمؤمنین علیه السلام را از ما بگیرند نمی توانند. آیا می توانید امام حسین علیه السلام را دوست نداشته باشید؟ نمی توانید! محبت اهل بیت علیهم السلام با گلبول ها و وجود شما عجین شده است.

ص: 276

شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا و عجنوا بماء ولایتنا؛(1)شیعیان ما اهل بیت از زیادی طینت ما آفریده شده اند و با آب ولایت و محبت ما

عجین گشتنداند.

عجین شده است، یعنی جزء ذاتش شده است. تغییر ناپذیر است. در وجودش نفوذ کرده است. محبت اهل بیت علیهم السلام در ذات دوستان آنها نفوذ کرده است: «حبب إلیکم الأیمان؛ خداوند آن را محبوب شما قرار داده است. و زینه فی قلوبکم؛ و آن را زینت دل های شما قرار داده است. و کره إلیکم الکفر و الفسوق والعصیان؛ و کفر و فسق و عصیان و گناه را مکروہ دل های شما قرار داده است .»

ویژه ای به این کتاب داشتند. مطالب بسیار عالی در این دو جلد کتاب آورده است. ایشان چندین سال در طالقان منبر می رفته است. بعد منبرهایش را دسته بندی کرده و به صورت دو جلد کتاب در آورده است. در بعضی از جاها حالت استدلال هم دارد. بر روایات هم مسلط بوده است. مطالب بکر و عالی در آن کتاب فراوان است.

یکی از مطالبی که حاج آقای دولابی از ایشان زیاد نقل می فرمودند، این بود که شیعه و دوست اهل بیت علیهم السلام محال است گناه را دوست بدارد. این حرف بسیار دقیقی است. نمیگوید شیعه و دوست اهل بیت گناه نمی کند، بلکه می فرماید: محال است گناه را دوست بدارد. این بوی عصمت می دهد. این مطلب را از این آیه گرفته است: «وکره إلیکم الکفر والفسوق والعصیان.» دوست اهل بیت خمیر مایه اش با اهل بیت عجین شده است. اگر همه عالم دست به دست هم بدهند تا ذره ای از محبت دشمن اهل بیت در دلش بیاید، نمی آید؛ چون آنها اصل گناه هستند. فرمودند:

نحن أصل کل خیر و عدونا أصل کل شر؛(1)ما اصل هر خیریم و دشمنان ما اصل هر شر.

اگر یک بچه ای را بیاورند و به شما بگویند یک میلیون می دهیم تا این بچه را سر ببرید، هیچ کدام از شما چنین کاری را انجام نمی دهید؛ محال است. حتی حاضر نیستید یک سیلی به این بچه بزنید. اگر هم بزنی دوست

ص: 278

نداری، دلت اجازه نمی دهد. دوست اهل بیت محال است گناه را دوست بدارد. ممکن است گناه کند، ولی قبل از گناه ناراحت است، حین گناه ناراحت است و بعد از گناه هم ناراحت است. در واقع گناه نکرده است. آدم چیزی را که با اکراه انجام داد، در حقیقت انجام نداده است. مثل این است که در ماه مبارک رمضان دست و پای شما را ببندند و آب در دهان شما بریزند. هر چند آب از گلوی شما پایین رفته است، ولی روزه شما باطل نشده است. شما روزه نخورده ای، چون از روی اکراه بوده است.

دوست اهل بیت محال است گناه را دوست بدارد. ممکن نیست محبت امیرالمؤمنین علیه السلام و محبت امام حسن علیه السلام در سینه انسان باشد و گناه را دوست داشته باشد، دشمنان اهل بیت را دوست داشته باشد. محبت اهل بیت علیهم السلام چنین کیمیایی است. در روایت آمده است: «لا یزنی الزانی حین یزنی وهو مؤمن»؛(1) شاید معنای حدیث این باشد که در حین گناه مؤمن نیست، وگرنه زنا نمی کرد. در هنگام زنا روح ایمان از او گرفته می شود.

امام سجاد علیه السلام چه زیبا با خدای خویش مناجات می کند:

إلهی لم أعصک حین عصیتک و انا بربوبیتک جاحد ولا بامرک مستخف، ولا لعقوبتک متعرض ولا لوعیدک متهاون لکن خطیئة عرضت وسولت لی نفسی وغلبنی هوای وأعاننی

ص: 279

علیها شقوتی؛(1)خدایا، آن گاه که نافرمانی ات کردم، نافرمانی ات نکردم چنان که منکر پر وردگاری ات باشم و نه چنان که سبک شمارنده فرمانت باشم و نه چنان که با گستاخی در معرض کیفرت قرار گیرم و نه تهدیدت را ناچیز شمارم، لکن خطایی بود که بر من عارض شد و نفسم آن را برایم آراست و بدبختی ام مرا بر آن یاری نمود.

خدا کربلایی احمد را رحمت کند، حرف قشنگی می زد. با اینکه سواد نداشت، می گفت: خدایا، تو گفتی عبادتها باید خالص باشد؛ محبت درش باشد تا قبول شود. خدایا، گناهان ما هم شرطش این است که خالص باشد. ما گناه خالص نکردیم؛ چون نمی خواستیم انجام بدهیم. اصلا گناه را دوست نداشتیم.

اگر با نماز گزاران دوستی، به نماز عشق می ورزی، با همان محشور می شود. اگر عمل بد را هم دوست داشتی، در نامه عمل تو ثبت می شود، هر چند آن را انجام نداده باشی. اگر گناهی را مرتکب نشدی،ولی آن را امضا کردی و گفتی: ای کاش من هم بودم، در نامه عملت ثبت می شود.

چرا خداوند قوم صالح را عذاب کرد، با اینکه یک نفر شتر صالح را کشت؟ چون بقیه گفتند: ای کاش ما هم بودیم! آن عمل را امضا کردند و دوست داشتند. خداوند هم همه را عذاب کرد. اگر یک نفر در حرم ائمه علیهم السلام بمب بگذارد، دیگری هم بگوید: ای کاش من هم می کردم و آن عمل را دوست داشته باشد، او هم جزء همان بمب گذار است. ببین محبت چه می کند! کار نکرده را کرده حساب می کنند.

دوست اهل بیت علیهم السلام یک ذره میل و علاقه و محبت به گناه ندارد. بنابراین می توان گفت اصلا گناه نکرده است. واقعیت هم همین طور است. امامان ما شوخی نداشتند، گزاف حرف نمی زدند، بلکه هر چه می گفتند، عین حقیقت و واقعیت است. دشمنان اهل بیت از ظلم لذت می برند. زیاد خوانده اید و شنیده اید. خدا نکند آدم با دشمنان اهل بیت علیهم السلام پیوند خورده باشد.

در حالات حجاج نوشته اند: وقتی سفره چرمی برای او می انداختند و یک جوانی را می آوردند و گردن می زدند و در خونش دست و پا می زد، می گفت: لذت می برم. آیا شما می توانید این کار را بکنید؟ محال است. آیا می توانید چنین کاری را دوست داشته باشید؟ ابدا. صدام را که دیدید؟ افراد را تکه تکه می کرد، انسان ها را زنده بگور می کرد و لذت می برد. هیچ

ص: 281

مؤمنی نه تنها این کار را نمی کند، بلکه محال است دوست بدارد. «و کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ.» از این آیه بوی عصمت می آید و این خودش یک بشارت بزرگی است. پس کارهایی که از روی گره انجام داده اید، به حساب شما نمی نویسند.

سبک و راحت است؛ چون مغز ندارد. مثل کاهی که در آن گندم نیست، سبک است. مرتب خم و راست می شود. یک عمل صوری بدون محتواست. او را نمی سازد. حقیقت نماز، پیغمبر و امیرالمؤمنین است. فرمودند: من پسر مکه و منا هستم. من پسر زمزم و صفا هستم. نماز ما هستیم. همه فروعات به ما بر می گردد.

نحن أصل کل خیر و من فروعنا کل بر و عدونا أصل کل شر و من فروعهم کل قبیح و فاحشة؛(1) ما اصل هر خیری هستیم و هر چیز خوب و نیکو از فروع ماست. و دشمنان ما اصل هر شر هستند و هر بدی و گناه از فروع آنان است.

یعنی نماز و روزه ما هستیم. خم و راست شدن و گرسنگی خوردن نماز و روزه نیست.

فی النار؛(1) دشمن ما اهل بیت، چه روزه بگیرد یا نماز بخواند یا زنا کند و یا دزدی کند، بدون تردید در آتش است.

کسی که از امیرالمؤمنین علیه السلام جدا شد، نماز بخواند یا زنا کند، برای او مساوی است؛ یعنی نمازش زناست و زنایش هم زناست. چون پشت به امیرالمؤمنین علیه السلام و نماینده خدا کرده است و در مسیر جهنم است. ابن ملجم چه زنا بکند و چه نماز بخواند، در قعر جهنم است. اما دوست اهل بیت علیهم السلام عبادتش عبادت است و معصیتش برای او شکستگی می آورد و باز او را به سوی خدا بر می گرداند.

بنابراین کسی که از شاهراه ولایت جدا شد و پشت به امام کرد، شیطان روی او سرمایه گذاری نمی کند؛ چون عبادتش خود به خود خراب است. شیطان می گوید: «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ»؛(2) یعنی من بر صراط مستقیم می ایستم و کمین می کنم.

قم را قم گفته اند، چون شیطان در آنجا کمین کرده بود. پیامبر گرامی اسلام در شب معراج دیدند که زمینی نورانی است و درخشندگی خاصی دارد و کسی با کلاه درازی آنجا کمین کرده است. از جبرئیل پرسیدند: اینجا کجاست؟ پاسخ داد: این سرزمین و مأوای شیعیان و دوستان پسر عمویت علی است. پرسیدند: این چه کسی است؟ پاسخ داد: شیطان است که کمین کرده است. حضرت فرمودند: از آنان چه می خواهد؟ پاسخ داد:

ص: 284

می خواهد آنان را از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام جدا کند و به فسق و فجور بکشاند. حضرت از جبرئیل خواستند و به سوی او رفتند. آن گاه فرمودند: قم یا ملعون؛ بلند شو ای ملعون!» از این جهت آن را قم نامیدند.(1)

کسانی که به سوی جهنم می روند، نیازی به کمین شیطان ندارند. شیطان بر صراط مستقیم کمین کرده است و سرمایه گذاری می کند. در حقیقت لب تیز شمشیرش را روی گردن کسانی گذاشته است که در صراط مستقیم هستند.

با آن مخلوط شده است. و آن مقدار اعمال بد که از دوستان ما سر می زند، به خاطر آن طینتی است که از آنها مخلوط شده است.

بعد فرمودند: در روز قیامت خدای تعالی گناهان ما را گردن دشمنان ما میگذارد؛ چون این گناهان مال آنهاست. این گناهان شاخ و برگ آن درخت است. مال این درخت نیست. و اعمال صالح همه از طینت مؤمن است و به مؤمن باز می گردد، هر چند از دشمنان ما سر زده باشد. فرمود: روز قیامت هر چیز به اصل خودش بر می گردد. آنچه گناه و معصیت است، به گردن آنها می گذارند و آنچه ثواب است، در نامه عمل شما می نویسند. خداوند حکیم و عادل است و هر چیز را در جای خودش قرار می دهد.(1)

مردی به محضر امیرالمؤمنین علیه السلام رسید و درباره قدر پرسید. آن حضرت فرمودند: «بحر عمیق فلا تلجهٌ؛(1) دریای عمیقی است، در آن فرو نرو.» باز اصرار کرد. فرمودند: «طریق مظلم فلا تسلکه؛راه تاریکی است، آن را نپیما.» برای بار سوم پرسید. فرمودند: «سر الله فلا تتکلفهٌ؛ سر پنهان خداست، خود را درباره آن به زحمت نینداز.» کسی که در قضا و قدر فرو رود، جهلش بیشتر می شود؛ چون سر خداست. خداوند حکیم است و همه کارهایش از روی حکمت است. سر خلقت را خداوند می داند. ما سر در نمی آوریم.

وَقَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَارًا؛(2) خداوند شما را گوناگون آفرید.

خداوند ظالم نیست. کارهایش حکیمانه است. از روی رحمت و محبت است. شقی ترین مردم می تواند سعید بشود، ولی سعید نمی تواند شقی شود. این هم خودش یک بشارتی است. اگر کسی خلقتش از نور و طینت پاک بود، ابدا شقی نمی شود، ولی انسان شقی می تواند سعید شود.

خداوند در مورد اشقیا بداء قرار داده است؛ یعنی تجدید نظر ممکن است. خداوند آنان را بر می گرداند و سعید شان می کند. یعنی جهنمی ممکن است بهشتی شود. باید از خدا استغاثه کند. اما بهشتی ممکن نیست جهنمی شود. در روایات آمده است که گروهی که ایمانشان عاریه است، یا اینکه ایمان ندارند، باید دعا و اصرار کنند تا اگر شقی هستند، خداوند آنان را سعید گرداند. راه نجات باز است.

وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ؛(1) او کسی است که توبه را از بندگانش می پذیرد و بدیها را می بخشد.

چقدر در این آیات بشارت و امیدواری خوابیده است! امید به رحمت و مغفرت خدا، امید به بهشت.

إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَی أُولَئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ لَا یَسْمَعُونَ حَسِیسَهَا وَهُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ لَا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ هَذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛(1)کسانی که از قبل وعده نیک از سوی ما به آنها داده شده است، از دوزخ دور نگاه داشته می شوند. آنها صدای آتش دوزخ را نمی شنوند و در آنچه دلشان بخواهد، جاودانه متنعم هستند. وحشت بزرگ آنها را اندوهگین نمی کند و فرشتگان به استقبالشان می آیند (و میگویند:) این همان روزی است که به شما وعده داده می شد.

می فرماید: اصلا سر و صدای جهنم را احساس نمی کنند. در آیه قرآن آمده است که روز قیامت پنجاه هزار سال طول می کشد.(2)در ذیل این آیه آمده است که پیغمبر خدا فرمودند: اگر حساب در دست غیر خدا باشد، پنجاه هزار سال طول می کشد، اما به دست خدا یک آن تمام می شود.(3) هر کس حسابش محفوظ است. همان طور که خداوند در یک آن رزق می دهد، در یک آن هم از همه حساب می کشد.

فرمودند: بسیاری از قبر بلند می شوند و پروازکنان به بهشت می روند.

ص: 289

نه حسابی، نه کتابی، نه صراطی و نه میزانی. نه جهنمی می بینند و نه صدای ناله جهنم را می شنوند و نه فزع قیامت را درک می کنند. از کسانی که یکسره به بهشت می روند، اهل قم هستند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن أهل قم یحاسبون فی حفرهم و یحشرون من حفرهم إلی الجنة؛(1) اهل قم در قبرهایشان حسابرسی می شوند و از آنجا یکسره به بهشت محشور می شوند.

گمان بندۂ مؤمنم هستم. هر چه خوشبین باشد، من هم به همان اندازه برایش کار انجام می دهم، حتی اگر مستحق نباشد. حتی اگر به دروغ بگوید: خدا، تو چه خدای خوبی هستی، چقدر آمرزنده و مهربان هستی، این هم اثر دارد. خدا می گوید: من او را می بخشم. انسان باید برای نجات و رحمت و دستگیری خداوند حیله بزند.

لیاقتش را هم داری؟ آقا می گوید: چطور؟ می گوید: هر کس نمی تواند لباس پیغمبر را به تن کند و جای امام زمان و اهل بیت بنشیند. باید شرایطی داشته باشد. آیا تو شرایطش را داری؟ آقا میگوید: شرایطش چیست؟ می گوید: کسی قابلیت دارد که از مقداری از اسرار خداوند با خبر باشد.

ایشان می فرماید: اسرار خدا چیست؟ می گوید: شما یک حدیثی روی منبر می گویید که شب معراج پیغمبر خدا گفت وگوهای زیادی با خدا داشت. خدای متعال سه هزار مطلب به پیامبر یاد داد. فرمود: هزار تا را به خلق الله بگو. این ها مال مردم است. هزارتا را می خواهی بگو و می خواهی نگو، اختیار با خود شماست. هزار تا، از اسرار مگوست؛ به کسی نگو. کسی می تواند جای امام بنشیند که از اسرار مگو با خبر باشد.

این مطلب خیلی هم بعید نیست؛ چون پیامبر خدا از آن اسرار به سلمان هم یاد دادند. اگر نمی خواستند آن هزارتا اسرار را بگویند، چرا گفت به کسی نگو. این مثل این است که پدر مقداری چیز بخرد و به خانه بیاورد. بعد بگوید : چیز دیگری خریده ام که به هیچ کس نشان نمی دهم. بچه ها همه را رها می کنند و فقط آن یکی را می چسبند. می خواسته اند ما را حریص کنند. و این یک نکته قشنگی است. این گونه دوستان اهل بیت را کنجکاو می کنند. اگر پیغمبر خدا نمی خواست هزارتا را به خلق الله بگوید، اصلا حرفش را نمی زد.

امیرالمؤمنین علیه السلام به سفر رفته بودند. دیر کردند. پیامبر خدا فرمود: هر کس بشارت به سلامت آمدن پسر عمویم علی علیه السلام را برای من بیاورد، من یک حاجتش را برآورده می کنم. دوستان و اصحاب پراکنده شدند. سلمان

ص: 292

که مسیر حضرت امیر را بهتر می دانست، زودتر از همه آن حضرت را پیدا کرد و بشارت سلامت ایشان را به پیغمبر خدا داد. پیامبر خدا به سلمان فرمودند: چه می خواهی به تو بدهم؟ سلمان فکری کرد و گفت: به من مهلت بدهید. به محضر امیر المؤمنین علیه السلام رسید و با ایشان مشورت کرد. حضرت فرمود: به پیغمبر بگو: از آن هزار اسرار مگو که در شب معراج به پیامبر دادند، به شما بگوید.

سلمان آمد به پیغمبر عرض کرد: یا رسول الله! خدا در شب معراج هزار اسرار مگو به شما داده است. حاجت من این است که یکی از آن اسرار را به من بگویی. حضرت تبسمی کردند و فرمودند: علی به تو یاد داد؟ عرض کرد: بله. می دانستند که این کار، کار صاحب خانه است. بعد فرمودند: فردا سر قبر فلان یهودی برو. قبر شکافته می شود. به جایگاه او وارد می شوی. می بینی چه خبر است. سلمان فردا به آن محل رفت. قبر شکافته شد. وارد شد. دید قصر و باغ بسیار خوبی است. پرسید: مگر شما یهودی نیستی؟ گفت: چرا، من توفیق تشرف به اسلام را پیدا نکردم، ولی عاشق و دلباخته جانشین پیغمبر شما، علی علیه السلام بودم. هر روز باید او را می دیدم و بعد به سر کارم می رفتم. وقتی قدم به این عالم گذاشتم، به برکت عشق امیرالمؤمنین علیه السلام به این قصر و باغ راه پیدا کردم.(1) او مغز دین و حقیقت دین را داشت.

ص: 293

لکل شیء اساس و اساس الإسلام حبا أهل البیت؛(1)برای هرچیزی اساسی است و اساس اسلام محبت ما اهل بیت است.

آن پھودی این اساس را داشته است. به نماز خوانده است، نه روزه گرفته است و نه در ظاهر تشرف به اسلام پیدا کرده است. کسی که نماز و قبله و قرآن را دارد، ولی مغز و روح، یعنی محبت اهل بیت علیهم السلام را ندارد، هیچ ندارد.

آن داش به مرحوم بید آبادی گفته بود: اگر جای پیغمبر و امام نشسته اید، باید از اسرار مگو خبر داشته باشید. مرحوم بید آبادی کنجکاو شده بود که چه می خواهد بگوید. فرموده بود: حالا شما از آن اسرار مگو چیزی پیدا کرده ای؟ گفت: من یکی را پیدا کرده ام. با فطرتش رفته بود تا به یکی از آنها رسیده بود. گفت: در شب معراج خدای متعال یواشکی به پیغمبر فرمود: ای حبیب من، همه پدر سوخته ها را می آمرزم، ولی به آنها نگو. حرف خیلی قشنگی است. واقعا هم خوب پیدا کرده بود. گفته بود: من یقین دارم که خدا می آمرزد، ولی گفته به آنها نگو؛ چون ممکن است طغیان کنند و جری شوند.

در «عنوان الکلام» مرحوم ملا محمد باقر فشارکی آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از میکائیل پرسید: آیا خداوند به زبان فارسی تکلم فرمود: میکائیل عرض کرد: بله، فرزندان آدم در گناه طغیان کردند. ما عرض کردیم: چه خواهی کرد؟ فرمود: «چه کنم با این مشت خاک، جز اینکه او را

ص: 294

بیامرزم.»(1) اما در مقابل عظمت خدا هیچیم. خدا رحمتش بی نهایت است و از همه به بندهایش مهربان تر است.

خدا حاج آقای دولابی را رحمت کند! می فرمودند: شما قدر این قم و حضرت معصومه را نمی دانید. من قبل از انقلاب چند ماه کربلا ماندم. به مکه و مدینه رفتم و مدتها ماندم. به مشهد رفتم و ماندم. ولی سیر شدم؛ اما هرگز از قم سیر نشدم. هر چه به طرف تهران رفتم، صورتم به طرف قم بود. با پدرمان کربلا و نجف می رفتیم. چند ماه می ماندیم، ولی از آنجا که بر می گشتیم به قم می آمدیم. یک هفته یا چند روز می ماندیم و حالمان جا می آمد و بعد به تهران می رفتیم.

ان للجنة ثمانیة أبواب و لاهل قم واحد منها فطوبی لهم ثم طوبی لهم، ثم طوبی لهم؛(1) برای بهشت هشت در وجود دارد. یکی از آنها برای اهل قم است. خوشا به حال آنان، خوشا به حال آنان، خوشا به حال آنان.

در تعبیر دیگر آمده است: «قم عش آل محمد و ماوی شیعتهم؛ قم آشیانه آل محمد و جایگاه شیعیان ماست.»(2)عش، آشیانه پرنده هاست. در این حدیث معنای لطیفی خوابیده است. یعنی ما زمینی نیستیم، ما آسمانی هستیم. پرنده اهل پرواز است. هر کجا برود عاقبت به آشیانه اش باز می گردد؛ یعنی ما هر کجا می رویم، دلمان و روحمان قم است. آشیانه ی آل پیغمبر اینجاست.

روایت های قم بسیار شگفت انگیز است. چرا اهل قم را قم نامیدند؟ چون «یجتمعون مع قائم آل محمد؛(3)با امام زمان اجتماع و قیام می کنند.»

طرفداری از امام می کنند. درباره شهر قم آمده است:

إذا عمت البلدان الفتن فعلیکم بقم و حوالیها و نواحیها فان البلاء مدفوع عنها؛(4)اگر فتنه ها و بلاها همه شهرها را فرا گرفت. بر شما باد به شهر قم و اطراف آن، که بلا از آن دفع شده است.

ص: 297

من که امروزه بهشت نقد حاصل می شود

وعده فردای زاهد را چرا باور کنم(1)

بهشت و جهنم را نقد بگیرید. اختلاف و گناه و معصیت، جهنم نقد است. محبت و ولایت اهل بیت علیهم السلام بهشت نقد است. در بهشت نشستن را از همین دنیا تمرین کنید. پیامبر خدا فرمودند:

الا و من أحب علیاً لایخرج من الدنیا حتی یشرب من الکوثر و یأکل من طوبی و یری مکانه فی الجنة؛(2) آگاه باشید کسی که علی علیه السلام را دوست بدارد، از دنیا نمی رود، جز اینکه از کوثر می آشامد و از طوبی تناول می کند و جایگاهش را در بهشت می بیند.

یعنی در همان دنیا طعم بهشت را می چشد، نه بعد از اینکه از دنیا رفت. امیدوارم که خدای متعال پذیرش رحمت و محبت را به همه ما مرحمت فرماید و آن به آن بر عشق و مهر و محبت ما به اهل بیت بیفزاید!

ص: 299

ص: 300

«فلا تزکوا أنفسکم»؛ (1) یعنی شما نگویید من خوبم. «و لکن الله یزکی من یشاء ؛(2)خداوند است که هر کسی را می خواهد پاک می کند.» یعنی کسی که خودش را در معرض تزکیه قرار دهد، خداوند او را پاک خواهد کرد. بعد می فرماید: «و ذکر اسم ربه فصلی»؛ بعد از پاکیزگی اسم ربش را یاد کرد. امام هشتم علیه السلام فرمودند: معنای «فصلی» در این آیه نماز نیست. اگر معنایش نماز باشد، مشقت بار و مالا یطاق است؛ چون هر وقت کسی یاد خدا کرد، باید نماز بخواند. یعنی باید دائما در حال نماز باشد؛ و این عادت ممکن نیست. بلکه معنایش این است: «کلما ذکر اسم ربه صلی علی محمد و آله؛(3) هر وقت یاد خدا کرد، بر محمد و آل محمد صلوات بفرستند.» نام و یاد پیامبر در کنار نام خداست. انسان باید بداند که یاد خدا مرهون پیامبر و آل اوست. «بنا عرف الله و بنا عبد الله؛(4)خداوند به وسیله ما شناخته شد و به وسیله ما عبادت شد». هر چه خوبی دیدید و هر چه یاد خدا کردید، در کنارش صلوات بر محمد و آل او را فراموش نکنید.

مستحبی را مستحب گویند، چون محبوب خداوند است و از روی محبت انجام می شود. همه مستحبات از باب محبت است. خداوند می خواهد با آن عمل، محبتی ایجاد کند. به خلاف واجب که حتما باید به جا آورده شود. در روایتی آمده است: «انه لیتقرب إلی بالنافله حتی أحبه»؛ یعنی بنده من با نوافل و مستحبات به من نزدیک می شود تا محبوب من شود. وقتی محبوب من شد، «کنت سمعه الذی یسمع به وبصره الذی یبصر به و لسانه الذی ینطق به و یده التی یبطش بها إذا دعانی اجبته و إن سالنی اعطیتة؛ (1) من، گوشی که با آن می شنود و چشمی که با آن می بیند و زیانی که با آن سخن می گوید و دستی که با آن به دشمن حمله ور می شود هستم. هر زمان دعا کند، اجابت می کنم و اگر در خواست کنند، به او عطا میکنم.» یعنی او کنار می رود و من جای او را میگیرم. راه بندگی کامل و یکی شدن با خدا، مستحبات است. حاج آقای دولابی می فرمودند: واجبات همانند عدل است؛ یعنی باید این کار را کرد. بده و بستان معمولی است. شما به همان اندازه که چیزی می خرید، پول می دهید. در این صورت هیچ ارتباط دوستی و محبت ایجاد نمی شود. شما اگر بیست سال هم از کاسب سر محله خرید کنید و جنس خریداری شده با پول پرداخت شده یک اندازه ارزش داشته باشد، هیچ وقت بین شما رابطه دوستی ایجاد نمی شود؛ چون او حق شما را ادا کرده است و شما هم حق او را. واجبات همین طور است. اما اگر این کاسب جنسی را به شما داد و پولی از شما نگرفت، یا خیلی

ص: 303

ارزان گرفت و سودی روی آن نکشید، یا جنس خیلی خوب و سفارشی برای شما آورد و یا به در خانه شما فرستاد، دل شما را تصرف کرده است. همچنین اگر شما مثلا هدیه و سوغاتی برای او آوردی، آش نذری برایش فرستادی، بنده شما می شود. می گوید: حاج آقا مخلص شما هستیم! و میوه های خوب را برای شما کنار می گذارد.

شما بیست سال بده بستان معمولی داشتید و روی عدالت داد و ستد می کردید، با این حال هیچ رابطه محبت آمیز بین شما برقرار نشد. اما یک بار خارج از داد و ستد معمولی رفتار کردید، چه شد! ببینید این مستحب و فضل چه می کند! بیایید به واجبات اکتفا نکنیم. محبت انسان را نمک گیر و دل انسان را بند می کند. محبت انسان را بنده می کند. اصلا ایمان مال دل است. ایمان با عشق و محبت توأم است. «لا إکراه فی الدین » (1) من به زور نمی توانم به شما بگویم به من ایمان بیاور و مرا دوست بدار. اصلا ایمان با اکراه و زور سازگاری ندارد. ایمان حتما باید از روی محبت باشد؛ چون مربوط به دل است.

قالت الأعراب ءامنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا اسلمنا ولما یدخل الإیمان فی قلوبکم ؛(2)عرب های بادیه نشین گفتند: «ایمان آورده ایم!» بگو: «شما ایمان نیاورده اید، ولی بگویید: اسلام آورده ایم؛ اما هنوز ایمان در قلب شما وارد نشده است.»

ص: 304

یک اسلام داریم و یک ایمان. کسی که شهادتین را بگوید، مسلمان شده است. اگر در قلبش هم خدا را دوست بدارد و باور کند، این ایمان است. ایمان مخصوص دل است و حتما باید از روی محبت باشد. ببینید مستحبات چه آثار و برکاتی دارد؟ اگر چهل سال با کسی را بعله عادلانه داشته باشید، هیچ رابطه محبتی ایجاد نمی شود. اما یک احسان و تفضل محبت ایجاد می کند.

مرحوم حاج آقای دولابی این داستان را زیاد مطرح می کردند. حالا افسانه است یا واقعیت، هر چه هست مثال خوبی است. می فرمودند: در زمان های گذشته، گاوها را به جان هم می انداختند تا زور آزمایی کنند. ببینند کدام یک زورش زیادتر است. هر گاوی که پیروز میدان می شد، سلطان مملکت آن گاو را می گرفت و تصاحب می کرد. معاویہ گاری داشت پرقدرت و قوی. در اطراف و اکناف میگشت و گاوهای قوی را پیدا می کرد تا با گاو خودش زورآزمایی کند. اگر گاو او پیروز می شد، که خوب، گاو سلطان بود و قوی ترین گاو. اما اگر گاو طرف پیروز می شد، آن را برای خودش تصاحب می کرد. یکی از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام گاوی قوی هیکل و قلدر داشت. خبر به گوش معاویه رسید. گفت: بفرستید تا گاو را بیاورند. صاحب گاو دید در هر صورت باخته است. چون اگر گاو معاویه پیروز میدان باشد، گاوش از بین رفته است. و اگر گاو او پیروز شود، معاویه آن را از او می گیرد. شب با گاو وداع کرد و گفت امشب آخرین شبی است که نزد مایی. اگر آنجا رفتی گاو معاویه می شوی. گاو به او گفت: من بر می گردم. گفت: چطور؟ چه

ص: 305

غالب شوی چه مغلوب، هیچ راه برگشتی نداری. گفت: من کاری می کنم که اصلا درگیر نشود و به خانه بر می گردم. گفت: چطور؟ گفت: ما در یک زمانی با گاو معاویه در یک طویله بودیم. مالک ما یک نفر بود. یک شب او یونجه و کاه نداشت. من یونجه خودم را به او دادم. او مدیون و اسیر محبت من است. هر وقت مرا ببیند، به یاد احسان من می افتد و با من درگیر نمی شود. همین طور هم شد. فردا وقتی به همدیگر رسیدند، یک سلام و علیکی با هم کردند و برگشتند. هر کاری کردند، با هم درگیر نشدند. افسانه است یا واقعیت، مطلب خوبی است.

بیاییم صلای محبت و ندای محبت را در عالم سر دهیم. با محبت هر کاری می توان کرد. با بغض و کینه و دشمنی هیچ گرهی باز نمی شود، مگر اینکه گره روی گره بیاید.

فراهم کرده است و هر چه دارد از اوست، در مقابل آن شخص چه می تواند بکند. جز باختن راه دیگری ندارد. او را شهیدش کرده است؛ شهید محبت و احسان. شهید محبت خیلی قوی است. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: لو أحبنی جبل لتهافت؛ (1)اگر کوهی هم مرا دوست داشته باشد متلاشی می شود. یعنی نفسانیتش می شکند. این شمشیر محبت است که چنین می کند. مستحبات از این نظر خوب است؛ چون ایجاد محبت می کند. زور و جبر در آن نیست. از روی میل و رغبت است. اگر انجام دهی، موجب محبت است. یعنی خدایا، من دوست دارم، اجباری در کار نیست. خدا می گوید: اگر کسی این کار را بکند، من دوستش دارم: «انه لیتقرب إلی بالنافله حتی أحبه.»(2)هر چه می توانید مستحبات را با توجه انجام دهید که محبت می آورد.

چرا این قدر روی رحمت خداوند مانور می دهیم. بعضی ممکن است بگویند: خوب است از جهنم و عذاب خدا هم گفته شود که خدا پدر در می آورد و چنین و چنان میکند.

اولا: بنیاد خلقت و آفرینش بر اساس محبت و رحمت است نه عذاب. یعنی خداوند متعال عالم را خلق نکرده است که جهنم و زندانش را پر کند، بلکه می خواهد مهمانخانه و بهشتش را پر کند. بعضی گمان می کنند که خداوند عده ای را خلق کرده است که شکنجه بدهد یا بسوزاند. اگر نگوییم این کار ظالمانه ای است، دست کم کار لغوی است. در قران آمده است:

ولا یزالون مختلفین إلا من رحم ربک و لذلک خلقهم؛(1) و آنان همواره در اختلاف اند، مگر کسی را که پروردگارت رحم کند و برای همین آن ها را آفرید.

در تفسیر این آیه آمده است: «لذلک خلقهم»، یعنی «للرحمة ». یعنی آنان را به خاطر رحمت آفریدم. «لذلک» به آخر آیه می خورد. بعد می فرماید: رحمت آل محمد هستند.(2)

یعنی بنیاد خلقت بر رحمت و محبت است. و همچنین در حدیث شریف کسا می خوانیم : خداوند جهان را برای شما و برای محبت شما اهل بیت آفرید.

ص: 308

ثانیا: پیامبران که فرستادگان و نمایندگان خداوند هستند ، برای چه آمدند؟ آیا برای انتقام و پر کردن جهنم و در گیری آمده اند، یا برای رحمت. خداوند خطاب به پیامبرش می فرماید : و ما

ارسلناک الا رحمه للعالمین؛(1)تو را جز رحمت برای جهانیان نفرستادیم. پیامبر ما که بلند مرتبه ترین و چکیده و عصاره همه پیامبران الهی است می فرماید: من تنها برای رحمت فرستاده شده ام: « انما بعثت رحمه.» (2)

أمرنی ربی بمداراه الناس کما امرنی باداء الفرائض. (1)یعنی جبرئیل دائم بر من نازل می شد و همان طور که امر به ادای واجبات می کرد، امر به مدارا با مردم نیز می کرد، . می فرمود: با زیر دستانت مدارا کن؛ یعنی با محبت برخورد کن و گذشت داشته باش. امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:

من لانت عریکته وجبت محبته؛ (2)کسی که نرم خوست، محبتش واجب است. «لانت عریکته»، یعنی پهلو و جانبش نرم است. معاشرتش نرم است. خوش خو و خوش برخورد و ملایم است. محبتش واجب است، یعنی بی اختیار دوستش میداری. یک کاسب، یک روحانی، یک معلم خوش اخلاق و مهربان و با محبت را نمی توانی دوستش نداشته باشی، پیامبر خدا با محبت و رحمت توانست در دلها نفوذ کند و میلیونها نفر را منقلب گرداند. آن رحمت هم از سوی خداوند در نهادش قرار داده شده بود. بنابراین یکی از پیام های این آیه این است که رحمت ها همه از طرف خداست. باید با استغاثه به خدا آن را به دست آورد. در روایتی آمده است که رسول خدا صل الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إن الله عزوجل رحیم یحب کل رحیم؛(3) خدای عزوجل رحیم است و هر رحیمی را دوست دارد.

ص: 310

عرض کرد: « احب ان یرحمنی ربی؛ من دوست دارم که مورد رحمت خداوند واقع شوم.» فرمودند: «ارحم نفسک وارحم خلق الله یرحمک الله؛ (1)به خودت رحم کن، با خلق خدا هم مهربان باشد، خداوند تو را مورد رحمت خود قرار می دهد.»

کسی که نسبت به خود و دیگران رحم داشته باشد، بداند قلعة مورد رحمت خداست. بنابراین باید رحمت و محبت را به کار زد تا زیاد شود. هر سرمایه ای را که به کار بزنی زیاد می شود. اگر راکد بگذاری، راکد می ماند. مال، مال می آورد. سرمایه هم سرمایه می آورد. محبت هم محبت می آورد. هر چه مهر و محبت را به کار بگیری، افزایش پیدا می کند؛ محبت به همسر، به پدر و مادر به فرزندان، به رفقا و دوستان، به شاگردان، به اساتید، به اطرافیان خود، به کسانی که با انسان در معاشرت و رفت آمدند، به کسانی که با انسان همکارند، اصلا به کل خلقت.

هر کس خلق را بیشتر دوست داشته باشد، بیشتر مورد رحمت خداوند است. پیامبر ما از همه خیرخواه تر، دلسوزتر و مهربان تر بودند. حتی رحمت نسبت به یک مورچه، موجب رحمت خداوند است. خداوند برای انسان هایی که نسبت به مخلوقات خداوند مهر می ورزند، سفره رحمتش را می گستراند :

أبلغ ما تستدر به الرحمه ان تضمر لجمیع الناس الرحمة؛(2)زمانی ریزش رحمت خداوند به اوج خود می رسد که مهر همه مردم را در دل داشته باشی.

ص: 312

خیرخواهی برای همه مردم و مهر ورزیدن به آنها، رحمت بی کران خداوند را به جوشش در می آورد و همه رحمت خداوند بر انسان فرو می ریزد.

فرزندان حاج آقای دولابی می گفتند: حاج آقا در آخرین لحظات حیات، با حالت ضعف دست های خود را تا آنجا که می توانستند بالا بردند و گفتند: «خدایا، از آن رحمت خاص خودت، همان رحمت رحیمیت خودت که به همه خصیصین دادی، به همه خلق عالم، از اولین و آخرین بچشان!» بعد چند قطره اشک ریختند و یک استغفار ملیحی کردند که مبادا همین درخواست هم خلاف ادب و عبودیت باشد. یعنی ما تسلیم هستیم، ولی دوست داریم. خدا این رحمت خاص خودش را به همه خلق بچشاند! اصلا مؤمن هر چه نصیبش می شود و برای خودش می خواهد، باید برای همه بخواهد. این خوب است. باید روحیه اش این طور باشد که هر چه برای خود می خواهد، برای دیگران هم بخواهد.

شیوه و اساس پیغمبر خدا با آن عرب های خشن و تندخو، رحمت و محبت بود. عرب هایی که قساوت قلب را به اوج خود رسانده بودند. کسانی که دختران کوچکشان را زنده در قبر میگذاردند و خاک رویشان می ریختند. اگر آیه قرآن نبود واقعا باور کردن آن مشکل بود. تصورش خیلی سنگین است. ولی چه کنیم که خداوند از آن خبر داده است: «ام یدسه فی التراب.» (1) واقعا قلب انسان متأثر می شود و بدنش می لرزد.

ص: 313

مردی به محضر مبارک رسول خدا صل الله علیه وآله و سلم آمد و عرض کرد: من تا به حال بچه هایم را نبوسیده ام. پیامبر خدا ناراحت شدند و فرمودند: مثل اینکه این مرد عاطفه ندارد؛ یعنی این قدر از فطرت خویش جدا شده است! بعد فرمودند:

من لا یرحم لا یرحم؛ (1) کس که رحم نکند، رحم نمی شود. یعنی خدا هم به او رحم نمی کند. همچنین فرمودند: ارحموا من فی الأرض یرحمکم من فی السماء؛(2)به خلق خدا و اهل زمین رحم کنید تا کسی که در آسمان است به شما رحم کند. اگر به زیر دستانتان رحم کنید، خداوند هم به شما رحم می کند. بنابراین اگر می خواهید رحم و محبت را زیاد کنید، پیاده کنید تا گسترش و افزایش یابد. پیامبر خدا مظهر رحمت الهی است. سوره های قرآن جز سوره برائت، همه با صفت رحمانیت و رحیمیت خداوند آغاز شده است. در عوض در سوره نمل «بسم الله الرحمن الرحیم» دو بار آمده است. روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که آن حضرت هرگاه سوره برائت را از وسط یا غیر از آیه اول شروع می کردند، «بسم الله الرحمن الرحیم» می گفتند. چون خداوند در آیه اول می خواهد به مشرکین نهیب بزند و به قول ما با لبخند سازگاری ندارد.

ص: 314

خانه ی یکی از شما جاری است. هیچ یک از شما گمان نمی برد که در بدنش آلودگی باشد، آن گاه خود را در آن نهر روزی پنج مرتبه شست و شو دهد و چیزی از آلودگی در بدنش باقی باشد. به خدا سوگند، نمازهای پنجگانه برای امت من چنین است. در روایت دیگری از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است که می فرمودند: خداوند متعال به وسیله هر حسنه و خوبی، یک سینه و بدی را می پوشاند.(1)

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده است که نماز شب گناهان روز را از بین می برد.(2) همه خوبی ها مصداق حسنات است، ولی نماز مصداق اعلای حسنات شمرده شده است. خداوند می فرماید: خوبی ها بدیها را از بین می برد. چقدر خداوند در حق بندگانش لطف فرموده است! اگر خوبی های شما بر بدی های شما غلبه می کرد، خوبی ها اثری از بدی باقی نمی گذارند. در حدیثی از قول امیرالمؤمنین علیه السلام چنین آمده است: إذا کانت محاسن الرجل أکثر من مساویه فذلک الکامل ؛(3)

کسی که خوبی هایش بیشتر از بدی هایش باشد، کامل است. نمی گوید آدم خوبی است، می گوید کامل است. یعنی کفه ترازوی خوبی ها که سنگین شد، کفه بدی ها را از بین می برد و از اثر و اعتبار می اندازد. دل شما به هر طرف رفت، طرف دیگر ضعیف می شود. همان

ص: 316

طرف حاکم است. و این بشارت بزرگی است. عکس آن را نداریم که «ان السیات یذهبن الحسنات.» اگر این طور بود،همه ما پس می افتادیم. اگر مساوی هم بود،همین طور بود،حسنات بر سیات غالب می شود. یعنی بهشت بر جهنم و رحمت خدا بر غضب خدا غالب می شود. «یذهبن»یعنی ریشه آن را در می آورد. در این آیه بشارت فراوانی خوابیده است؛از این جهت از آن به امیدوار کننده ترین آیه در کتاب خدا تعبیر شده است.

این مثل کسی می ماند که ورشکست و بدهکار شده است. اگر بخواهند در حق اور احسان کنند، قاعده این است که بدهکاری های او را بپردازند. اما می گویند: صد میلیون بدهی تو را می پردازیم و صد میلیون هم به تو سرمایه می دهیم. یا اینکه مثلا کسی خلاف های بسیاری کرده است. بعد آمده و پشیمان شده است و ما به او مدال و درجه بدهیم. اتفاقا قبل از این آیه، از گناهان بزرگی همچون قتل نفس، شرک به خدا، زنانامبرده است که مجازات سختی به دنبال دارد. با این وجود می گوید: اگر توبه کرد، ما به او مدال هم می دهیم و گناهانش را به حسنات تبدیل می کنیم. اگر نبود این آیه هضم این مطلب خیلی سنگین بود.

می شود. او هم دنبال همین می گردد. مدارا چیز بسیار خوبی است. پیامبر ما با آن جوانی که بر سرش خاکروبه می ریخت چه کردند؟ او خاکروبه بر سر پیامبر می ریخت و پیامبر هم در حق او دعا می کردند. بعد از چند وقت دیدند که پیدایش نیست. گفتند: بیمار شده و در بستر افتاده است. اگر ما بودیم میگفتیم: الهی شکر، امیدوارم از جایش بلند نشود. اما پیغمبر خدا به عیادتش رفت.

این مطالب گفتنش آسان است. معجزه و شق القمر این هاست! آیا می توان به چنین پیامبری عشق نورزید؟ پیامبر با همین خلق و خو به میدان آمد و دنیا را متحول کرد. کسانی که پیامبر را خشن و شمشیر به دست و منتقم معرفی کرده اند، تهمت بزرگی به ساحت مقدس آن حضرت زدهاند. این ها تبلیغات دشمنان ماست. پیامبر آن قدر رقیق القلب و نازک دل و پر عاطفه بوده است که در حالات آن حضرت آمده است: اگر در میان نماز صدای گریه بچه ای را می شنیدند، طاقت نمی آوردند؛ نماز را سریع تمام می کردند.

پیامبر خدا روزی در مسجد بر منبر نشسته بودند و برای مردم سخن میگفتند، صدای گریه حسن و حسین علیه السلام را شنیدند. سراسیمه از منبر پایین آمدند و به سوی آن دو دویدند و فرمودند: من نفهمیدم چگونه از منبر پایین آمدم و به سوی آنان شتافتم.(1)

همه جنگ های پیامبر خدا جنبة دفاعی داشته است. می بینیم که بسیاری از آنها در کنار مدینه و یا برای صیانت از حدود و ثغور اسلام بوده است.

ص: 321

حتی جنگ های ابتدایی پیامبر هم جنبه دفاعی داشته است. حضرت می دیدند مردم یک مملکت مستضعف هستند، یا تحت فشارند. برای نجات آنها مبارزه می کردند. به فکر نجات ملت ها بودند. «و ما ارسلناک إلا رحمة للعالمین»؛ وجود مبارک آن حضرت برای همه جهانیان رحمت است. جز رحمت چیزی از آن وجود تراوش نمی کند. صلح او رحمت است، جنگ او هم رحمت است.

«وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی؛(1)و به زودی پرور دگارت آنقدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی!» و آن شفاعت است. به خدا سوگند شفاعت است، به خدا سوگند شفاعت است. (2)خداوند به پیغمبرش وعده داده است که آن قدر به تو می بخشم تا راضی شوی؛ یعنی خدا اندازه ای نگذاشته است. مگر پیامبر رحمت به این سادگی ها رانی می شود! حضرت نوح می خواست پسرش را شفاعت کند، به او اجازه ندادند:فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ؛(3)آنچه را آگاه نیستی از من مخواه؛ من به تو اندرز می دهم تا از جاهلان نباشی. اما پیامبر ما میلیاردها میلیارد شفاعت می کند. خدا هم تایید کرده و فرموده است : آن قدر می بخشم تا راضی شوی!یک آدم معمولی حاضر نیست کسی که با او دوست است و به او علاقه دارد،در آتش بیفتد و در زندان باشد.

چیست؟ پیامبر درباره فضیلت آن چیزی بیان نکردند، شاید مصلحت نبوده است، ولی فرمودند: والذی یعثنی بالحق نبیا واصطفانی بالرسالة نجیا ما ذکر خبرنا هذا فی محفل من محافل أهل الأرض و فیه جمع من شیعتنا و محبینا إلا ونزلت علیهم الرحمة و حفت بهم الملائکه واستغفرت لهم إلی أن یتفرقوا ؛ سوگند به آن خدایی که مرا به حق، به پیامبری برانگیخت و برای نجات بشریت به رسالت برگزید، این خبر ما در مجلسی از مجالس روی زمین که در آن جمعی از شیعیان و دوستان ما باشند ذکر نمی شود، مگر آنکه رحمت بر آنان نازل می شود و فرشتگان اطراف آنان را احاطه می کنند و برایشان طلب آمرزش می کنند تا زمانی که متفرق گردند. پیامبر خدا سوگند یاد می کند و می فرماید: همین که این خبر در مجلسی خوانده شود، رحمت خدا نازل می شود و ملائکه حضور پیدا می کنند و برای اهل آن مجلس استغفار می کنند. من معتقدم که اگر کسی مشکلی دارد و با اعتقاد حدیث کسا را یک مرتبه بخواند، کارش درست می شود. چون هم پیامبر خدا صل الله علیه و آله وسلم و هم امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره قسم یاد کرده اند. پیامبر خدا برای بار دوم فرمودند: یا علی والذی بعثنی بالحق نبیا واصطفانی بالرسالة نجیا ما ذکر خبرنا هذا فی محفل من محافل أهل الأرض و فیه جمع من شیعتنا و محبینا و فیهم مهموم إلاو فرج الله همه و لا مغموم إلا وکشف الله غمه ولا طالب حاجة إلا و قضی الله

ص: 324

حاجته؛ ای علی، سوگند به آن خدایی که مرا به حق، به پیغمبری برانگیخت و برای نجات بشریت به رسالت برگزید، این خبر ما در مجلسی از مجالس اهل زمین که در آن جمعی از شیعیان و دوستان ما حضور داشته باشند و در میانشان اندوهگینی باشد ذکر نمی شود، جز آنکه خداوند غم و اندوه او را بر طرف گرداند. حاجتمندی در آنجا نباشد، مگر آنکه خداوند حاجت او را روا سازد. آن گاه علی علیه السلام فرمود:إذا والله فزنا و سعدنا و کذلک شیعتنا فازوا و سعدوا فی الدنیا و الآخرة ورب الکعبة؛ در این هنگام به خدا سوگند رستگار شدیم و سعادت یافتیم و همچنین شیعیان ما رستگار شدند و سعادت یافتند، در دنیا و آخرت؛ قسم به پروردگار کعید. اگر انسان این حدیث را با اعتقاد بخواند، از گردنه مشکلات رد می شود؛ یعنی یا مشکل او بر طرف می شود، یا آن مشکل دیگر برای او مشکل نیست؛ بی اهمیت می شود. خدا آیت الله بهاء الدینی را رحمت کند؟ شب های جمعه معمولا صحبت های اخلاقی می فرمودند. گاهی به جای صحبت می فرمودند: حدیث کسا بخوانید، و می خواندند. آیت الله بهجت فرموده بودند: جملات حدیث کسا معجزه است؛ چون حضرت زهرا سلام الله علیها مستقیم از خدا و جبرئیل خبر داده است. چقدر بشارت در این حدیث خوابیده است! چقدر قسم خورده اند تا ما باور کنیم! دائره ی شفاعت پیامبر بسیار گسترده است. پیامبر رحمت است!

ص: 325

خیمه ها می سوخت و مردم فرار می کردند. کسی به فکر پول و ساک و بچه و رفیق و روحانی نبود. شبیه قیامت شده بود. همین طور خیمه ها پشت سر هم می سوخت و به طرف حاجی ها حمله ور می شد. برخی از مواقع خداوند می خواهد از میهمانانش این گونه پذیرایی کند. بالاخره صاحبخانه است.

جالب است که در حج هر چقدر هم وسائل رفاه فراهم باشد، باز حاجی ها در فشار و زحمت اند. گاهی خداوند از انبیا و اولیایش به وسیله بلا و فشار و زحمت پذیرایی می کند. می گفت: در آن سانحه آتش سوزی یک مهندس جوان در کاروان ما بود که یک کیف هم همراه داشت. با هم دیگر در حال فرار بودیم. یک خانم هندی را دیدیم که یک بچه روی کولش بود و فرار می کرد. آن قدر به فکر نجات جان خودش بود که بچه از روی کول او افتاد و او نفهمید.

این مهندس جوان کیفش را رها کرد و بچه را گرفت و با شتاب به منطقه ای که دور از آتش بود، رفتیم. دیدیم که همان زن هندی آنجاست و به سرش می زند که بچه من چه شد؟ مهندس بچه را به آن زن داد. دیدیم یک نفر هم آمد و کیف مهندس را به او داد. گفت: من دیدم این بچه را برداشتی، من هم کیف تو را برداشتم. بالاخره خیر، خیر می آورد و رحمت، رحمت. این مهندس رحم کرد، رحم آن شخص هم طلوع کرد.

«إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ؛(1) زلزله روز قیامت چیز بزرگی است!» کسی به

ص: 327

فکر کسی نیست. در آن روز حتی ابراهیم فرزندش را فراموش می کند. جبرئیل درباره آن روز به پیامبر چنین خبر داد: فما خلق الله عبدا من عبادالله ملکا ولا نبیا إلا ینادی رب نفسی نفسی و انت یا نبی الله تنادی امتی امتی؛ (1)خداوند هیچ بنده ای از بندگانش و هیچ فرشته و پیامبری را خلق نکرد، جز اینکه در آن روز ندا می دهد که پروردگارا، مرا دریاب، مرا دریاب! و توای پیامبر خدا، ندا سر می دهی که امتم را دریاب، امتم را در یاب!

فی الدنیا فهو اعدل من أن یثنی علی عبده ؛(1)یا علی، انسان خراشی به بدنش وارد نمی شود و زخمی به پایش اصابت نمی کند، جز به خاطر گناهی که مرتکب شده است. و خداوند بزرگوار تر از آن است که گناهی را که در دنیا از آن گذشته و بخشیده است، حسابرسی کند. و عادل تر از آن است که گناهی را که در دنیا عقاب فرموده است، دوباره

به حساب بیاورد. بنابراین گرفتاری هایی که برای ما پیش می آید، به خاطر عمل خود ماست. کار خلاف کرده ایم، چوبش را هم می خوریم. تازه خداوند بیشتر گناهان را می بخشد و عقاب نمی کند. یعنی نود و نه درصد را می بخشد و زیر سبیلی رد می کند. چون خداوند «أظهر الجمیل و ستر القبیح» است؛ زیبایی ها را ظاهر می کند و زشتی ها را می پوشاند. «و لم یؤاخذ بالجریره» ؛(2)نگاه نمی کند و نشنیده می گیرد.

گاهی برای گوش مالی و توجه دادن گیر می دهد تا در همین دنیا پاکمان کند. وقتی خداوند اکثر گناهان را ببخشد و کمی از آنها را با مصیبت هایی که برای ما به واسطه آن گناهان پدید می آید پاک کند، شسته و رفته و دست نخورده وارد آخرت می شویم؛ بکر بکر. در روایت آمده است که مؤمن در بهشت بکر است؛ یعنی دست نخورده و بدون هیچ آلودگی است. مثل روز اولی که خدا او را خلق کرده است. این قدر بکر و دست نخورده و آکبند است! یعنی گناهان در او هیچ اثر نکرده است.

ص: 329

یکی از بزرگان می فرمود: من ضمانت می کنم که آتش جهنم اهل ولایت را نمی سوزاند. یعنی اگر در روح و قلب شما محبت باشد، آتش جهنم نمی تواند در شما اثر بگذارد. آتش جهنم غلط میکند دلی که در آن محبت اهل بیت علیهم السلام است بسوزاند. مگر اینکه انسان از اهل بیت علیهم السلام فاصله بگیرد. جهنم نمی تواند محب و دوست اهل بیت را بسوزاند. اصلا اگر نزدیک او بیاید خاموش می شود. در حدیثی از قول پیامبر گرامی اسلام چنین آمده است که در روز قیامت جهنم به مؤمن می گوید:

جز یا مؤمن فقداطفانورک لهبی؛ (1) ای مؤمن ، زود بگذر که نور تو آتش مرا خاموش کرد.

اللهم إن لم أکن أهلا أن أبلغ رحمتک فرحمتک اهل ان تبلغنی و تسعنی لإنها وسعت کل شیء.برحمتک یا ارحم الراحمین؛خدایا، البته به آمرزش تو بیشتر از عمل خودم امیدوارم و البته رحمت تو گسترده تر از گناه من است. خدایا، هر چند گناه من نزد تو بزرگ است، اما گذشت و بخشش تو بزرگ تر از گناه من است. خدایا، اگر من لایق آن نیستم که رحمتت به من برسد، ولی رحمت و لطف تو لایق است که به من برسد و مرا فرا گیرد؛ زیرا رحمت تو همه چیز عالم را فرا گرفته است. به رحمت تو ای خدای ارحم الراحمین!

از آن حضرت نقل شده است که هر کس می خواهد خداوند او را در قیامت بر اعمالش مطلع نگرداند و دیوان گناهان او را نگشاید، بعد از هر نماز این دعا را بخواند. (1)

ببین پیامبر خدا چقدر قشنگ استدلال می کند. همه درهای جهنم را بسته است. می گوید: اگر گناه من بزرگ است، تو بزرگتری. پس باید گناه مرا ببخشی. اگر من مستحق رحمت تو نیستم، رحمت تو آن قدر وسیع و گسترده است که هر شیء و همه چیز را فرا می گیرد و من هم شیء هستم. بنابراین اگر ما از امید و رحمت میگوییم به جاست.

خدا حاج آقای دولابی را رحمت کند! همیشه از رحمت خدا می گفت. می فرمود: من آن قدر به خنسی خورده ام تا الآن که به جاده رجا و امید و رحمت افتاده ام. می فرمودند: ما اول کاسب و کشاورز بودیم. با اهل دنیا می نشستیم. اهل دنیا هر کجا می نشست، آیه یأس می خواند. می گفت:

ص: 331

وضع خراب است؛ گرانی، مالیات. امسال زراعت نشده است. بارندگی کم بوده است. مشکلات زیاد است. کار درست نمی شود.

آمدیم با اهل عبادت و تقدس نشستیم. گفتند: آقا کار خیلی مشکل است. خدا این قدر مار و عقرب و فشار قبر و جهنم دارد که نمی دانی! اگر یک خطا بکنی، چهل سال عذاب است. پدرت را در می آورند! با اهل سیر و سلوک نشستیم، گفتند: آدم شدن محال است. برو، تو آدم بشو نیستی. هفتاد سال باید پوست بکنی تا یک صفت تو را عوض کنند. آن هم آیا بشود یا نشود. و آیة یأس. همه آیه یأس می خوانند؛ هم اهل دنیا، هم اهل عبادت و تقدس و هم اهل سیر و سلوک.

گفتیم: بیاییم این طلسم را بشکنیم. هفتاد سال دروغی گفتیم: عجب خدای خوبی است! کار دنیا و آخرت ما را درست می کند. خودمان را درست می کند. با کمان می کند. دروغی گفتیم، ولی یکی از آنها هم دروغ نبود، همه راست بود. هفتاد سال گفتیم: عجب خدای خوبی داریم، از قضا همه راست بود؛ چون در واقع خدای خوبی بود. خدای رحیمی بود. ما باورمان نشده بود. خداوند متعال به ما توفیق رحمت گسترده خودش را عطا کند. رحمت خدا خیلی گسترده است. باید بخورش را پیدا کنی تا این لقمه های رحمت و محبت را بردارد.

ص: 332

درخت چنگ زده است. حتی اگر یک نفر از کسی طلب دارد و یادش بیفتد و ببیند طول کشیده است و او نپرداخته و طلب او را ببخشد، یک شاخه طوبی به او می دهند. خیلی عجیب است؛ یعنی بهشت را می توان این قدر راحت خرید.

هلک کیف هلک مع سعة رحمة الله؛ کسی که نجات پیدا کرد، جای تعجب نیست که چگونه نجات پیدا کرد. اما تعجب از کسی است که با وسعت رحمت خداوند هلاک شد که چگونه هلاک شد!»(1)خداوند به دنبال بهانه است. در روایتی آمده است: إن الله أوحی إلی داودأن العبد من عبیدی لیاتینی بالحسنۃ فأدخله الجنه؛(2) خداوند به حضرت داوود وحی کرد که بندهای از بندگان من یک حسنه به جا می آورد و من او را وارد بهشت می کنم. خیلی عجیب است! ببین بهشت چقدر ارزان است. اگر با این خدا کسی نتواند وارد معامله شود، واقعا بی عرضه و عقب افتاده است. خداوند به دنبال یک حسنه انسان را به بهشت می برد. با یک دانه خرما به بهشت می برد. بهشتی که عرضش به اندازه آسمانها و زمین است.(3)بهشتی که یک مؤمن می تواند همه عالم را در آن میهمانی کند. بهشتی که جاودانه است. بهشتی که «فِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَتَلَذالْأَعْیُنُ وَأَنْتُمْ فِیهَا خَالِدُونَ.»(4)حضرت داوود عرض کرد: «یا رب و ما تلک الحسنه؛پرور دگارا، آن حسنه چیست؟» فرمود: « یفرج عن المؤمن الکربة و لو بتمره؛ آن حسنه این است که مؤمنی را از غم و غصه در آورد، هر چند به دانه خرمایی باشد.»

ص: 335

اگر خداوند توضیح نداده بود، می گفتیم حتما حسنه این است که هفتاد سال نماز شب بخواند. یا مثلا سال های زیادی عبادت و دعا کند. فرمود: یک حسنه کوچک. الله اکبر! یعنی کوهی را به کاهی می بخشد. کوه گناهان را با یک عمل کوچک می بخشد و بهشت ابدی را نصیب انسان می کند. البته خدای بزرگ ، عطایش هم باید بزرگ باشد. اگر کسی یک مؤمنی را خوشحال کند، از غم و غصه بیرون آورد، به او خدمتی بکند، هر چند به یک دانه خرما باشد، او را وارد بهشت می کند. این تعبیر خداوند است. به یک بهانه کوچک، انسان را بهشتی می کند.

همچنین پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم فرموده اند:

المومن حلو یحب الحلاوة؛(1)مؤمن شیرین است و شیرینی را دوست دارد. بنابراین یک حسنه، در بهشت را به روی ما می گشاید. اگر گره ای از کار برادر ایمانی خود گشودی و لبخندی بر لبانش جاری کردی، حسنه ای است بهشت گشا. ببینید چگونه می توانید غم و اندوه یک مؤمن را بر طرف کنید و او را از ناراحتی و پژمردگی در آورید.

خیلی سینه دار است! حاج آقای دولابی می فرمود: برخی از رفقای ما این قدر سعه صدر دارند و بزرگواراند که هفتاد سال است غم و غصه دارند، ولی نشان نمی دهند. ما می دانیم در درون او چه می گذرد، ولی همیشه بالب خندان و تبسم او مواجه می شوید. نشان دادن شادی ها خوب است، ولی غم هایت را به چه کسی می خواهی نشان بدهی؟ اگر به دشمن نشان بدهی، خوشحال می شود و اگر به دوست نشان بدهی، پکر می شود. بنابراین هر چه می توانی غم هایت را پنهان کن. این خیلی قشنگ تر است. هر چه اظهار و گلایه و شکایت نکنی، خوب است. سعی کنید غم و غصه های بیرون خانه را به خانه نبرید و سر زن و بچه نریزید. مبادا اگر با زن و بچه ناراحتی کرده اید، بخواهید بر سر رفقا یا دیگران خالی کنید. حزن و اندوهت را فراموش کن. ان شاء الله یک روزی همه اندوه ها بر طرف خواهد شد.

اگر چه جمله در اندوه و دردیم

یقین دارم که آخر شاد گردیم

مؤمن به درجه ای می رسد که «لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ (1)هیچ ترس و اندوهی برای آنان نیست.» حزن و غم عارضی است، اساس ندارد.

یعنی حزن و غم و اندوه مال جهنمی هاست. در بهشت حزن و ناراحتی و کدورت وجود ندارد. اگر بتوانی یک دلی را شاد کنی، بسیار کار ارزشمندی است. و این را به راحتی می توان انجام داد. گاهی انسان فرزند خودش را با یک اسباب بازی خوشحال می کند. گاهی می توان چیزی را که اهل خانه دوست دارند، از بیرون تهیه کرد و برایشان برد و خوشحالشان کرد. حتی گاهی یک جفت جوراب، یک دسته گل، یک جعبه شیرینی خانواده ات را، رفیقت را، شاگردت را و یا استادت را خوشحال می کند. خداوند به داوود فرمود: حتی اگر کسی به یک دانه خرما بنده مؤمنی را شاد کند، به همین بهانه او را به بهشت می برم.

اگر مسافرت می روید و یک هدیه ای برای برادر مؤمنت می آوری، هر چند ارزش مادی چندانی ندارد، ولی معنای آن این است که من به یاد تو بوده ام، دوستت دارم. همین که دلش را شاد کردی، خیلی ارزشمند است. اصلا روی آن نمی توان قیمت گذاشت. همین که خدا را با این کار خشنود کردی، خیلی ارزش دارد. همه دنیا در برابر آن هیچ است. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: اگر همه دنیا را یک لقمه کنم و در دهان یک بنده مخلص خدا بگذارم، حقش را ادا نکرده ام. (1)یعنی از نظر مادی در برابر او کاری نکرده ام. اما اینکه دلش شاد و خدا خشنود شده است، خیلی قیمت دارد، هر چند به یک دانه خرما باشد. حضرت داوود در پاسخ خداوند فرمود:

ص: 339

حق لمن عرفک ان لا ینقطع رجائه عنک، کسی که تو را شناخت، سزاوار است که امیدش از تو قطع نشود.

گفتم. به خدا گفتم: مادر من به من مهربان بود و حاضر نبود فرزندش در آتش بیفتد. آیا تو که هزار مرتبه از مادر مهربان تری، حاضری من در آتش بروم؟

در حدیثی آمده است که خانمی تنور را داغ کرده بود تا نان بپزد. آتش شعله می کشید و بچه اش آن طرف بازی می کرد. همان طور که خمیر را برای پختن آماده می کرد، کسی از راه رسید و گفت: این آقا را که از اینجا میگذرد می شناسی؟ گفت: نه. گفت: این آقا پیغمبر خداست. خدمت پیامبر رسید و عرض کرد: یا رسول الله، سؤالی دارم. فرمود: بگو. پرسید: یا رسول الله، آیا مادر به بچه مهربان تر است یا خدا؟ پیامبر فرمود: بدون شک خدا مهربان تر است.

از رسول خدا صل الله علیه و آله وسلم نقل شده است که همه محبتها و رحمت هایی که در این عالم گسترش یافته است، یک صدم رحمت خداوند است. نود و نه صدم دیگر را در قیامت ظاهر می کند:

إن الله خلق یوم خلق السموات والأرض مائه رحمه فجعل فی الارض منها رحمه، منها تعطف الوالده علی ولدها. والبهائم بعضها علی بعض والطیر کذلک و أخر تسعة و تسعین إلی یوم القیامة فاذا کان یوم القیامة أکملها بهذه الرحمه مائه؛ (1) خداوند روزی که آسمانها و زمین را خلق کرد، یک صد رحمت آفرید. یک رحمت را در دنیا قرار داد که از همان یک رحمت مادر به

ص: 341

فرزندش مهر می ورزد و حیوانات بعضی به بعضی دیگر علاقه دارند و همین طور پرندگان. و نود و نه رحمت دیگر را برای روز قیامت گذارد. در روز قیامت خداوند یک رحمت دنیا را هم ضمیمه آن می کند و صد رحمت را کامل می کند. بنابراین همه محبت هایی که مادران نسبت به فرزندانشان دارند، از همان یک صدم رحمتی است که خداوند در عالم گسترده است. یک شعبه ای از رحمت و محبت خداوند در دل مادر قرار داده شده است. پس خداوند چقدر مهربان است! «ارحم من کل رحیم؛(1) از هر مهربانی مهربان تر است». بلکه همه رحمت ها و رأفت ها از اوست. لذا پیامبر فرمودند: بدون شک خدا مهربان تر از مادر است. گفت: من که مادر هستم به هیچ وجه حاضر نیستم بچه ام را در این تنور بیندازم، خدای متعال چطور بندهایش را به جهنم می برد!پیامبر حالشان منقلب شد. اشک در چشمانشان آمد و گریه کردند. فرمودند: خدای متعال کسی را به آتش نمی برد، مگر اینکه از گفتن «لا اله الا الله» امتناع کند؛(2) یعنی صاحب خانه را قبول نکند. به یک معنا قبول نکردن صاحب خانه، یعنی جهنم و آتش. نپذیرفتن خدا، خودش آتش است و پذیرش خدا، برای انسان بهشت درست می کند. همین که به حقیقت تن دادی، این بهشت است. کسی به جهنم نمی رود، مگر اینکه از زیر بار خدا فرار کند. فرمود:

کلمة لا إله إلا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل

ص: 342

حصنی امن من عذابی؛ (1)کلمه «لا اله الا الله» قلعه ی محکم من است. کسی که آن را بگوید، داخل آن قلعه شده است. و کسی که در آن داخل شود، از عذاب من در امان است. خدای مهربان این همه پیامبر و امام فرستاده است. در درونمان وجدان و فطرت قرار داده است. راه های خیر را به ما نشان داده است و این همه مانع قرار داده تا ما به آتش نرویم. این خود ما هستیم که موانع را عقب می زنیم، وجدان و فطرت را زیر پا میگذاریم تا به آتش برسیم. «دخول الجنة رخیص و دخول النار غال؛ بهشت رفتن ارزان است و جهنم رفتن گران.» مادر هیچگاه فرزندش را در آتش نمی اندازد. این خود بچه است که شیطنت می کند و خودش را در آتش می اندازد. اگر خداوند گوشه هایی از رحمت خودش را به ما نشان بدهد، رحمتش سراسر وجودمان را فرا می گیرد و غیر از رحم چیزی از ما سر نمی زند، حتی به دشمن هم رحم می کنیم. مگر ندیدید که امامان ما به دشمن خودشان هم محبت می کردند. به معاویه آب می دادند. به ابن ملجم شیر و غذا می دادند. مگر ندیدید امام حسین علیه السلام لشکر حر را سیراب کردند. به شمر فرمودند: یک مقدار آب به من بده؛ در واقع می خواستند بگویند: بیا من به تو آب بدهم و پیش جدم از تو شفاعت کنم. اینها همه رحمت است. یکی ممکن است قبول نکند و

ص: 343

بگوید: «النار ولا العار.»(1) یکی هم ممکن است قبول کند.

حسنات است. از کتاب «نزهه المجالس»نقل شده است که کاتب حسنات روزی دو بار ؛یعنی صبح و شب عوض می شود،ولی کاتب سیئات ثابت است.در روز قیامت هزارها،بلکه میلیون ها شاهد برای حسنات انسان می آیند،ولی شاهد بدی ها یکی بیشتر نیست. وقتی میلیون ها فرشته به خوبی انسان شهادت دهند و یکی به بدی ،معلوم است که شهادت فرشته های شاهد خوبی ها پذیرفته است.

در دعای دفن میت چنین می خوانیم: «و اسکن إلیه من رحمتک رحمة یستغنی بها عن رحمة من سواک؛ و از رحمتت به او آرامش ده؛ رحمتی که به واسطه آن از رحمت غیر تو بی نیاز گردد.» بعد می گوییم: «فانما رحمتک الظالمین؛ (1)خدایا، رحمت تو برای ظالمین است.»

همه در پناه ستاریت خداوند به سر می بریم. اصلا غفران به معنای پوشاندن است؛ یعنی خدا می پوشاند و نادیده می گیرد. آیا می دانید خداوند گناهانی را که شما ظاهر نمی کنید می بخشد. حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام فرمودند: المستتر بالحسنة له سبعون ضعفا والمذیع له واحد والمستتر بالسیئة مغفور له والمذیع لها مخذول؛ (1)کسی که حسنه خود را پنهان دارد، هفتاد برابر پاداش می بیند. و کسی که آن را آشکار کند. یک پاداش دارد. و کسی که گناه خود را پوشیده دارد، گناهش بخشیده می شود. و کسی که آن را علنی و افشا کند، خوار و ذلیل خواهد شد در این حدیث چقدر بشارت خوابیده است. به هر کجا دست می اندازی بشارت است. راه به سوی خدا و بهشت است. بنابراین تمام گناهانی را که مرتکب شده ای و خودت می دانی و خدای خودت و هیچ کس خبر ندارد، مورد عفو و بخشش قرار می گیرد. اما کسی که علنی گناه می کند، یا آن را برای دیگران بازگو می کند، در دنیا و آخرت خوار می شود. همه حدود و تعزیرات و شلاق ها و آبروریزی ها به خاطر اظهار گناه است. اظهار گناه از خود گناه بدتر است. اگر کسی سه روز، بدون هیچ عذری، علنی روزه بخورد، حکمش اعدام است. خیلی فرق می کند با کسی که مخفیانه روزه خورده است. چون کسی که علنی گناه می کند، حرمت شکنی

ص: 347

می کند و راه همه را به سوی گناه باز می کند و جرأتشان را برای گناه کردن زیاد می کند. اصلا بازگو کردن گناه یکی از گناهان کبیره است. کسی که بیاید و گناهش را برای دیگران بگوید، گناه بزرگی کرده است و عاقبت آن خفت و خواری است. خداوند می گوید: هر چه را پوشاندی، من می بخشم. بنابراین پوشیده ها را می توانیم خط بزنیم. بر گناهان پوشیده قلم عفو می خورد. باید یک فکری به حال گناهان علنی کرد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: لا تهتکوا أستارکم عند من یعلم اسرارکم؛(1) پرده خویش را پیش کسی که از اسرار شما آگاه است ندرید!

گفته شد، شهادت بدهند و نفر چهارمی برای شهادت نبود، آن سه نفر حد و تازیانه می خورند و تنبیه می شوند که چرا چیزی را گفتید که نمی توان ثابت کرد. آیا با این شرایط و خصوصیات چنین شهادتی عادتا امکان دارد؟ من گمان نمی کنم چنین شهادتی اتفاق بیفتد. تازه کسی که از روی کنجکاوی و تفتیش این صحنه را دیده باشد، عادل نیست و نمی تواند شهادت بدهد. اما برای قتل، دو نفر شاهد عادل کافی است. ببینید خداوند چقدر راه ها را بسته تا آبر و حفظ شود! افشا نشدن خیلی مهم است.

فرمودند:چقدر زشت است کسی از شما بیاید و گناه خودش را بگوید و خودش را در برابر مردم مفتضح کند. «افلا تاب فی بیته؛ آیا او نمی توانست در خانه خود توبه کند.» و این گونه خودش را رسوا نکند! بعد فرمودند: فو الله لتوبته فیما بینه وبین الله أفضل من إقامتی علیه الحد؛(1) به خدا سوگند، اگر بین خود و خدایش توبه کرده بود، بهتر از این بود که من حد زنا بر او جاری کنم. مگر خدا نیازمند تازیانه و شلاق است؟ خداوند با استغفار و توبه و پشیمانی می بخشد، چرا باید تازیانه بخوری یا گرفتار شوی و آبرویت برود! پیامبر و امام دوست نداشتند کسی بیاید اقرار کند. از این کار ناراحت می شدند و رویشان را بر می گرداندند.

گفت: من زنا کرده ام. باز حضرت همان سؤالات دفعه قبل را از او پرسیدند تا بلکه اقرار نکند، ولی باز به همه شرایط حد اقرار کرد. حضرت فرمودند: فرزند تو نیاز به شیر دارد. بر و دو سال او را شیر بده، بعد بیا. زن رفت و بعد از دوسال آمد و گفت: دو سال فرزندم را شیر دادم، یا امیرالمؤمنین مرا پاک کن! حضرت باز تجاهل کردند و فرمودند: تو را از چه پاک کنم؟ زن گفت: زنا کرده ام. حضرت مجدد چند سؤال از او کردند و او به همه شرایط حد باز اقرار کرد. حضرت فرمودند: فرزند تو نیازمند سرپرست است، کسی باید از او نگهداری کند تا عاقل شود. بر و به او آب و غذا بده و مواظب او باش تا از بام نیفتد، یا در چاهی سقوط نکند تا بزرگ شود. زن گریان برگشت. در راه یک آدم نفهم تر از خودش او را دید. گفت: چرا گریه می کنی؟ گفت: چند مرتبه نزد امیرالمؤمنین آمده ام تا مرا پاک کند، هر مرتبه به بهانه ای مرا باز گردانده است. این مرتبه هم فرموده است: برو از فرزندت نگهداری کن تا بزرگ شود. می ترسم مرگ علی فرا برسد و من پاک نشده باشم. آن شخص گفت: من از فرزند تو نگهداری می کنم. نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمدند. آن شخص گفت: من از فرزندش نگهداری می کنم. حضرت خیلی ناراحت شدند که یک شخص این قدر نفهم است که حاضر است بچه ای را نگهداری کند تا مادرش را سنگسار کنند.(1)

ص: 351

ص: 353

احکام الهی بر اساس این دعا آمده است. باید خوبی ها را ظاهر کنید و بدی ها را بپوشانید. اصلا بازگو نکنید، حتی نزد پیغمبر خدا و امام که محرم اسرار خدا هستند. حضرت امیر علیه السلام می فرماید: «انا لنصافح أکفا نری قطعها؛ (1)ما با بعضی از دست ها مصاحفه می کنیم که باید بریده شود.» یعنی بارها دزدی کرده است.

امام همه کارهای خوب را می بیند و کارهای بد را نادیده می گیرد. او محرم اسرار خداست. چیزی از بدی ها و زشتی ها نمی گوید. مگر اینکه خودش اقرار یا علنی کند. می بینیم که بهشت رفتن آسان و جهنم رفتن مشکل است. باید اقرار کنی، یا شاهد شهادت بدهند. بسیاری از حکم هاست تا طرف اقرار نکند، هیچ کار نمی توان انجام داد. البته حقوق دیگران را حتما باید مراعات کرد. باید زود ادا کرد، ولی گناهانی که بین خود و خداست را فرمودند: «المستتر بالسیئة مغفور له»؛ یعنی اگر گناهان را پنهان کردی، خدا می بخشد. حتی اگر کسی بتواند حقوق دیگران را بدهد و از چنگ عقوبت فرار کند، خوب است. یعنی مال دیگران را بدون زندان و رسوایی بدهد.

اما گناهانی که بین تو و خداست، این ها را هیچ کجا اقرار نکن، حتی پیش قاضی، حتی پیش پیغمبر یا امام. اقرار به گناه را فقط برای خدا بگذار. اقرار به گناهان پیش خداوند در دعاهای ما ستوده شده است. هر چه در پیشگاه خداوند به گناهان خود اقرار کنیم، خوب است. در دعای کمیل می خوانیم: و قد أتیتک یا إلهی بعد تقصیری و اسرافی علی نفسی معتذرا نادما منکسرا مستقیلا منیبا مقرا مذعنا معترفا...؛(1) خداوند! بعد از تقصیر و ستم بر نفس خود با عذرخواهی و پشیمانی و شکسته دلی و تقاضای عفو و آمرزش و توبه و زاری و اقرار و تصدیق و اعتراف به گناهان خود به درگاهت باز آمده ام. یا در مناجات شعبانیه که مناجات امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهما السلام است، می خوانیم: إلهی إن عفوت فمن اولی منک بذلک و إن کان قد دنا أجلی و لم یدننی منک عملی فقد جعلت الإقرار بالذنب إلیک وسیلتی؛(2) خداوندا! اگر تو مرا عفو کنی، چه کسی سزاوار تر از تو به عفو است . و اگر اجلم نزدیک شده و عمل صالحم مرا به تو نزدیک نکرده است، من هم اقرار به گناهانم را وسیلۂ عفوت قرار دادم. یعنی خود اقرار به گناه در پیشگاه خداوند اسباب بخشش و گذشت

ص: 355

اوست. همین که انسان واقعا بگوید: خدایا، من بد هستم! خدایا، من غلط کردم! خدا هم او را می بخشد. خدا خیلی مهربان است. رحمتش بسیار گسترده است. برخی افراد گناه را می بینند و برخی دیگر خدا را. کدام بهتر است؟ البته انسان گاه گداری گناهش را ببیند و سرش پایین بیاید خوب است. اما اگر همیشه گناه را ببیند و مأیوس شود یا راهش بسته شود، بهتر است خدا را ببیند. بین کسی که خدا را می بیند و کسی که گناهش را می بیند، خیلی تفاوت است. وقتی انسان خدا و بخشش و کرم او را می بیند، وقتی می بیند او «اظهر الجمیل» است، بال و پر می گیرد، جان می گیرد. إذا رایت مولای ذنوبی فزعت و إذا رایت کرمک طمعت؛(1) ای مولای من، هر گاه که به گناهانم می نگرم، زار می نالم و چون به کرم و احسان بی پایان تو نظر می کنم، طمع بسته و امیدوار می گردم! کسی از مرحوم آیت الله نجفی مرعشی نقل می کرد که آن قدر رحمت و بخشش خدا زیاد است که ما نمی توانیم به مردم بگوییم؛ چون اگر بگوییم، مردم جری می شوند. یعنی عموم مردم نمی فهمند و درک نمی کنند و جنبه ندارند. طاقت نمی آورند و سوء استفاده می کنند؛ و الا از رحمت خدا هر چه بگویی کم گفته ای.

شیطان وقتی از درگاه خداوند رانده شد، به اغوا و گمراه کردن بنی آدم کمر بست. گفت: حالا که آدم خلیفة الله و نماینده خدا شد و من ملعون و مطرود او شدم، هر چه زورم برسد، به اولاد آدم شکنجه می دهم و از راه به درشان می کنم. خدا هم برای امتحان بشر دست شیطان را باز گذاشته است. البته خلقت شیطان هم از روی حکمت و لطف و رحمت است. شیطان به خدا گفت: « فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ ؛(1)به عزتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد. مگر بندگان خالص تو را از میان آن ها.» یعنی کسانی را که با صاحبخانه کار دارند و خود خدا را می خواهند، نمی توانم گمراهشان کنم. به سراغ کسانی می روم که ریگی به کفش دارند. خلاصه بعد از آنکه از درگاه خداوند رانده شد، از خدا خواست تا قیامت به او مهلت بدهد. خدا هم تا زمان ظهور به او مهلت داد، نه تا قیامت. (2)آن گاه شیطان گفت: «َ لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ ؛(3) من بر سر راه مستقیم تو، در برابر بنی آدم کمین می کنم. سپس از پیش رو و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ آن ها به سراغشان می روم. و بیشتر آنان را شکر گزار نخواهی یافت.» یعنی چهار طرف بنی آدم کمین می کنم و به تعبیری اطرافش را مین

ص: 357

گذاری می کنم. با پول و شهوت و دنیا مغلوبش می کنم. آن چنان دنیا را در دیدگانش تزیین می کنم که حال خودش را نفهمد. از چهار طرف راه را بر او می بندم. البته بعضی از مفسران گفته اند: «لآتینهم من بین أیدیهم»؛ یعنی دنیا را برای او جلوه می دهم. دنیایی که پیش روی اوست. دنیای فانی و پوچ را. او را اسیر پول و مقام و شهرت و ریاست می کنم. به گونه ای که به خاطر آن ها حاضر است به هر ذلتی تن بدهد. حاضر است هر گناهی را مرتکب شود.«و من خلفهم»؛ یعنی کاری می کنم که آخرت را فراموش کند. «و عن ایمانهم»؛ یعنی کاری می کنم که با خوب ها و اصحاب یمین رابطه دوستی برقرار نکند. «و عن شمائلهم»؛ یعنی راه باطل را برای او جلوه می دهم. شیطان همه دام های خود را برای بنی آدم گسترده است. در حالات مرحوم شیخ حسن علی نخودکی نوشته اند که فرمود: دیدم شیطان گاهی نود و نه تا کار خوب دستور می دهد تا اعتماد شما را جلب کند و در صدمین کار زهر خودش را می ریزد. خیلی باید مواظب باشیم. به شکل های مختلف ظاهر می شود. اگر به شکل خودش بیاید کسی حرف او را گوش نمی دهد. گاهی به صورت رفیق های جذاب ظاهر می شود. و گاهی هم در لباس دین نمایان می شود. مگر علی محمد باب نبود؟ از شر شیطان جنی و انسی و افکار شیطانی و شیطان درونی و نفس اماره که پدر جد شیطان است، باید به خدا پناه برد.

وقتی شیطان از چهار طرف بنی آدم را به محاصره خود در بیاورد و در کمین او بنشیند، چه باید کرد؟ در روایت آمده است: وقتی شیطان این طور گفت، ملائکه به جزع و فزع افتادند. نسبت به بنی آدم رقت کردند. گفتند: پروردگارا، اگر بنی آدمی از چهار طرف در محاصره باشد، چه می تواند بکند؟ خدای متعال فرمود: ای ملائکه من، دو راه برای بنی آدم باز گذارده ام: فإذا رفع یده إلی فوق فی الدعاء علی سبیل الخضوع و وضع جبهته علی الأرض علی سبیل الخشوع غفرت له ذنب سبعین سنۃ؛(1)پس هر زمان که دست های خود را با حالت خضوع به دعا به سوی آسمان بلند کند و صورت خود را با خشوع بر روی زمین قرار دهد، گناه هفتاد سال او را می آمرزم .یعنی خضوع و خشوع به پیشگاه خداوند، راهی برای فرار از دام های شیطان است. فرمود: وَإِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ ؛ (2) و هر گاه وسوسه ای از شیطان به تو رسد، به خدا پناه ببر که او شنونده و داناست. پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه های شیطان شوند، به یاد خدا می افتند و ناگهان بینا می گردند.

ص: 359

قطعا من و شما زمین خورده شیطان هستیم، مگر اینکه خدا کمکمان کند. هرگاه وسوسه های شیطان به سراغتان آمد، یا دست به دعا بلند کنید و به خدا پناه ببرید و یا به سجده بیفتید و از او کمک بگیرد و خودتان را دریابید و با خدا پیوند داشته باشید. خداوند خیلی مهربان است. از رحمتش نا امید نباشید. فرمود: هر کس با خضوع و خشوع دست به دعا بردارد، یا به سجده بیفتد، من گناه هفتاد سال او را می بخشم. یک خدای این چنین مهربان! در دعای ماه شعبان آمده است: «شعبان الذی حففته بالرحمة و الرضوان؛(1)شعبانی که خداوند آن را با رحمت و رضوان خودش پر کرده است»؛ یعنی این قدر رحمت ریخته است که کسی نیست آن ها را جمع کند. در آخر دعا هم می خوانیم: «قد اوجبت لی منک الرحمة والرضوان»؛ یعنی روز قیامت مرا به گونه ای قرار ده که لطف و رحمتت را بر من واجب کرده باشی. خداوندا، به شخصیتی که رحمت واسعه توست، یعنی امام زمان علیه السلام ، به همه ما ایمان و معرفت کامل عنایت فرما و بر محبت و ولایت ما بیفزای! خداوندا، هر خیری که به چهارده معصوم عنایت کر دی، به ما نیز عنایت فرما و هر شری را که از آنان دور فرمودی، از ما دور بفرما! بحق محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین.

ص: 360

کار همیشگی خدا و ملائکه صلوات فرستادن بر پیامبر است. ان شاء الله هر وقت انسان متذکر شد، بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد تا همکار خدا و ملائکه شود. شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: در یک آیه آمده است: یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لَا یَفْتُرُونَ؛(1)فرشتگان (تمام) شب و روز را تسبیح می گویند و سست نمی گردند. یعنی ملائکه شب و روز مشغول تسبیح خدا هستند و هیچ سستی در این کار ندارند. از طرف دیگر فرمودند: خداوند و ملائکه دائما مشغول صلوات فرستادن هستند. چگونه بین این دو را جمع کنیم؟ حضرت فرمودند: صلوات مشتمل بر تسبیح خداوند هم هست.(2)

اگر دوست داری در درجات بلند بهشت با ما باشی و این امر تو را خشنود می کند، باید در غم ما غمگین و در شادی ما شادمان باشی. و بر تو باد به ولایت و محبت ما که اگر کسی سنگی را دوست داشته باشد، خداوند در روز قیامت او را با همان سنگ محشور می کند. یعنی این یک امر حتمی و قاعده طبیعی است که انسان با محبوبش محشور می شود. امام باقر علیه السلام فرمودند: والله لو أحبنا حجر حشره الله معنا و هل الدین إلا الحب؛(1) به خدا سوگند، اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند آن سنگ را با ما محشور می کند. و آیا دین جز محبت چیز دیگری است؟ یعنی ناامید نباش، حتی اگر سنگ هم باشی و آن ها را دوست بداری، با آن ها محشور می شوی.

فرمودند: اگر حضرت دستی بر آن نمی کشیدند، تا قیامت ناله می کرد.(1) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به کوه احد رسیدند و فرمودند: هذا جبل احد یحبنا و نحبه؛(2) این کوه احد است؛ ما را دوست دارد و ما نیز او را دوست داریم. کوه احد سنگ و خاک است، ولی اهل محبت است. با محبت به آن ها راه می دهند. اگر شما هم اهل محبت باشید، به شما هم راه می دهند. اگر کسی اهل محبت بود، محبتش ظهور و بروز می کند، در شادی اهل بیت علیهما السلام شاد است و در حزن و اندوه آنان محزون است.

در عذابم. چون با برادر زاده ام، پیغمبر خدا به مخالفت و ستیز برآمدم، در عذاب و زحمتم، ولی هفته ای یک بار شب های دوشنبه در عذاب من تخفیف داده می شود. و این به خاطر این است که از تولد پیامبر شادمان شدم. خیلی عجیب است! ابولهب کافر مطلق است و دشمن سرسخت پیامبر خداست و یک سوره در مذمتش نازل شده است، اما به خاطر شادی در تولد پیامبر در عذابش تخفیف داده اند.

گفته بود: عبدالله، برادر کوچکم بچه نداشت و ما غصه این را می خوردیم که برادرمان فرزندی ندارد. این ها همه روی حساب برادری بود. یک روز ثویبه، کنیز ابولهب، آمد و بشارت داد که برادرم فرزندی پیدا کرده است. من آن قدر خوشحال شدم که ثویبه را به خاطر این بشارت آزاد کردم. خدای متعال هم به خاطر این که در تولد پیامبر شادی کردم، در عذاب من تخفیف داده است. ابن جوزی می گویند: در جایی که خداوند با ابولهب کافر، به خاطر شادی در ولادت پیامبرش این چنین می کند، با مسلمانی که معتقد به پیامبر است و در ولادت پیامبر شاد است، چه خواهد کرد!(1)

جاپر از نور و روشنایی است. تعجب کرده بود که چه خبر است؟ گفته بودند: امشب شب تولد حضرت مسیح است. مسیحی ها حتی خانه های مسلمانان و یهودیان را نیز چراغانی کرده و جشن گرفته بودند. این در حالی است که حضرت عیسی آرزویش این است که از امت پیغمبر اسلام باشد. در روایت آمده است: حضرت عیسی، حضرت موسی، حضرت ابراهیم و انبیای عظام علیهما السلام همه می گفتند: ای کاش ما از این امت و از پیروان پیامبر اسلام و از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام بودیم. پیامبر اسلام مقام اول را در عالم کسب کرده است. یعنی در مقام بندگی در درجه اول قرار دارد. رتبه اول در عالم هستی و در همه قرون و اعصار و در بین همه انبیا و اولیای الهی برای پیامبر اسلام است. پیغمبر ما واقعا ناشناخته و گمنام است. حضرت امیرعلیه السلام یک مقدار از فضائل پیامبر را رو کرده است، وگرنه آن حضرت خیلی گمنام است. کدام یک از پیامبران نامش در کنار نام خدا آمده است؟ تا کسی نام او را نیاورد، مؤمن و پاک نمی شود. اگر کسی به پیامبری آن حضرت اقرار نکند، کافر و نجس است. خداوند فرمود:وَرَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ؛(1)و ما آواز، تو را بلند ساختیم. خداوند نام پیامبرش را پر آوازه کرده است. پیامبر اسلام شخصیتی است که همه انبیا در زیر پرچم او هستند. همه امام ها دست نشانده او هستند. همه به محبت او و ارتباط با او افتخار می کنند.

ص: 366

هستی! تو بهترین مخلوقات منی! به عزت و جلالم سوگند، اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم. کسی که تو را دوست بدارد. دوستش دارم و کسی که با تو دشمنی ورزد با او دشمنم. در این حدیث خداوند خطاب به پیامبرش می فرماید: یا عبدی؛ ای بنده من! یعنی تو عبد من هستی. در حقیقت می خواهد بگوید: همه خیرها و خوبی ها در عبودیت خداوند است. بعد در تعبیر بسیار بلندی می فرماید: «أنت المراد و المرید؛ تو مراد و مریدی.» پیامبر مراد خداست، یعنی خداوند مرید اوست و پیامبر هم مرید خداست. مراد و مقصود خدا، پیامبر است و مراد و مقصود پیامبر هم خداست. «انت الخیره من خلقی؛ تو برگزیده خلق منی. لولاک ما خلقت الافلاک»؛ یعنی اگر تو نبودی، نه آسمانی، نه زمینی، نه عرشی، نه لوحی، نه قلمی، نه امیرالمؤمنینی، نه فاطمه زهرا و نه امام زمان، و هیچ کدام از انبیا و امامان را خلق نمی کردم. قطعا مقصد خلقت، پیامبر خداست. در همان حدیث می فرماید: نور پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم تلالو کرد و دوازده نور دیگر به وجود آمد. همه از شعاع نور پیامبر خدا بودند. امام زمان علیه السلام که هم نام و هم کنیه پیامبر خداست، یک شعاع از نور آن حضرت است.

لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ؛(1) گویی به خاطر این که آن ها ایمان نمی آورند، می خواهی جان خود را از شدت اندوه از دست بدهی! پیامبر خدا جانش را گذاشته است که چرا ابولهب ایمان نمی آورد!پیامبر ما چه کرده است که میلیاردها انسان «لا اله الا الله» می گویند، نماز می خوانند، روزه می گیرند، حج میروند، زکات می دهند، جان می دهند. مرحوم آیت الله بهاء الدینی بارها می فرمودند: تمام هستی، حتی امام ها سر سفره یک نفرند و آن هم پیغمبر خداست.

سران مکه صبح آمدند، دیدند پیغمبر نیست، و همه نقشه هایشان باطل شده است. گفتند: باید پیغمبر را پیدا کنیم و بکشیم. صد شتر برای کسی که پیامبر را دستگیر کند، جایزه گذاشتند. این باعث شد که همه برای پیدا کردن پیامبر هجوم آوردند. پیامبر خدا پس از چند روز توقف در غار ثور به سوی مدینه حرکت کردند.

شخصی به نام سرادقة بن مالک مرکب راهواری داشت. در اطراف مدینه پیامبر را پیدا کرد. خیلی خوشحال شد که جایزه بزرگی نصیب او خواهد شد. وقتی به پیامبر نزدیک شد، پاهای اسبش در زمین فرو رفت. دید نمی تواند بیرون بیاید. احساس کرد پیامبر را چیزی حفظ می کند. گفت: من آمده ام شما را بگیرم، به من صد شتر جایزه می دهند. حضرت فرمودند: روزی را می بینم که دستبند کسری، پادشاه ایران به دست تو خواهد افتاد. اصلا کسی چنین چیزی را باور نمی کرد. چون جزیرة العرب و حجاز در آن زمان یک استان به درد نخور ایران بود. نه فرهنگ داشتند، نه آب داشتند، نه کشاورزی و نه سواد حسابی دخترانشان را زنده به گور می کردند. شاید حکومت ایران در آن زمان آرزویش این بود که جزیرة العرب استان ایران نبود. چه کسی گمان می کرد که بیایند و ایران را فتح کنند. پیامبر خدا به سرادقة فرمود: روزی را می بینم که دستبند کسری به دست تو می افتد. آن گاه تصرفی کردند و او آزاد شد و برگشت. در زمان خلیفه دوم، وقتی که ایران فتح شد و اموال کسری را آوردند و تقسیم کردند، دستبند کسری سهم سرادقه شد. (1)پیامبر آن روز را می دیدند. چه

ص: 372

کسی به مسلمانان این همه عظمت داد. اگر در عالم «لا اله الا الله» گفته می شود، به برکت پیامبر خداست. همه سر سفره پیامبر خدا نشسته ایم.

جبل فاران یکی از کوه های مکه است ؛ شاید جبل نور و غار حرا باشد. ما معمولا در دعاها خدا را به حق پیامبر و قرآن قسم می دهیم، ولی در دعای سمات می گوییم: به حق این دعا و به حق این نام ها که تفسیر و باطنش را کسی جز تو نمی داند، تو را قسم می دهیم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

أحب العباد إلی الله المتاسی بنبیه صلی الله علیه و آله وسلم؛(1) محبوب ترین بندگان نزد خداوند کسی است که به پیامبرش صلی الله علیه و آله و سلم تأسی کند. پیامبر محبوب خداست. خدا همان گونه که پیامبرش را دوست دارد، شبیه به او را هم دوست دارد. بیایید به اخلاق و سنت و سیره پیامبر خدا تأسی کنیم تا محبوب خدا، بلکه محبوب ترین بندگان نزد خدا باشیم.

میدان بیاورد و نثار کند. آیا کسی حاضر است؟ امام جوادعلیه السلام فرمودند: روح امام حسین علیه السلام در برابر خدا پاسخ داد که من حاضرم. سه مرتبه خداوند پرسید و کسی جز امام حسین علیه السلام پاسخ نداد. خداوند هم از او پیمان گرفت. هنگامی که امام حسین علیه السلام پا به عرصه این دنیا گذارد و بزرگ شد، مجددا این پیمان و میثاق الهی تجدید شد. روز عاشورا جبرئیل آمد و گفت: خداوند اجازه فرموده است که آن را فسخ کنی و به هم بزنی. فرمود: من روی عهد و پیمانم هستم.(1) کارهایی که آن ها کردند با هیچ کاری قابل مقایسه نیست. ما باید از همه اعمالمان استغفار کنیم و شرمنده باشیم. راهی نیست جز این که به ریسمان محکم الهی ولایت چنگ بزنیم و به سرعت بالا برویم.

سرعت همان کشتی یا هواپیما به پیش می رود. گاهی خود او هم داخل کشتی یا هواپیما حرکت می کند. این یک خواب واقعی است. اعمال ما همان حرکت ناچیزی است که داخل کشتی یا هواپیما داریم. اگر زیر چتر اهل بیت علیهما السلام برویم و به آن ها متوسل شویم، در حقیقت سوار کشتی آن ها شده ایم.

باید با زبان و دل و عمل در پناه آن ها به حب خداوند چنگ بزنیم. وگرنه خودمان حرکتی نداریم. بین حرکت ما و حرکت آن ها چقدر تفاوت است! فرمودند: «لضربة علی یوم الخندق أفضل من عبادة الثقلین، (1)ضربت شمشیر علی علیه السلام در روز جنگ خندق برتر و بالاتر از عبادت جن و انس است.» ما این حدیث را نفهمیده ایم. ثقلین یعنی جن و انس، یعنی میلیاردها انسان که در طول عمرشان عبادت خدا کرده اند. اگر تمام عبارت های این ها را روی هم بریزید، به پای یک ضربت علی علیه السلام نمی رسد.

کاری که آن ها کردند، با عقول ما جور در نمی آید. کاری که امام حسین علیه السلام انجام داد عقل ها را متحیر ساخت. امام حسین علیه السلام از زن و فرزند و همه هستی خود گذشت، اما آدم از یک دانه گندم نگذشت. ارزش یک موی زینب علیه السلام نزد امام حسین علیه السلام با همه عالم برابری می کند؛ اما در مقابل خداوند از همه چیزش می گذرد.

باید به ریسمان آنان چنگ بزنیم که خیلی سریع ما را به مقصد

ص: 378

می رسانند. چرا جابر گفت: من در ثواب کارهایشان شریک هستم.(1) وقتی به آن طناب بچسبی همین است. وقتی سوار هواپیما شدید با سرعتی معادل 800، 900 کیلومتر در ساعت حرکت می کنید. فقط باید وصل شویم.

خداوند در قرآن می فرماید : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا .((2) رابطو یعنی خود را با ائمه علیهما السلام ربط بدهید؛ «رابطوا علی الأئمة.» (3)با یک قطره آب، کاری از پیش نمی رود. نه می توان کسی را سیراب کرد و نه

ص: 379

می توان چیزی را شست و شو داد و پاک کرد. اما اگر کسی به دریا وصل شود همه کار می توان بکند. ایام محرم و صفر وقت خوبی برای ارتباط و اتصال به اهل بیت و امام حسین علیه السلام است.

می خواهد این ها باشند. «انهم منی و انا منهم؛(1) اینها از من اند و من از اینها هستم.» خداوند می فرماید: بدون این ها نمی توانی، باید با این ها باشی.

مأمون از امام هشتم پرسید: مهم ترین آیه در فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام کدام است؟ امام علیه السلام پاسخ داد: مهم ترین آیه، آیه مباهله است. خداوند در آن آیه می فرماید: علی، جان پیامبر است.(2) اگر جان را از بدن بگیری چه می ماند؟ بدن بدون جان و روح منشأ آثار نیست، بلکه آن را کفن می کنند و به قبرستان می برند.

خداوند می فرماید: یا رسول الله، روح و نفس و باطن و حقیقت تو امیرالمؤمنین است. او را هم باید بیاوری. آمدن همه انبیا مقدمه برای آمدن پیامبر بود و آمدن پیامبر مقدمه برای آمدن باطن و روح و جان و حقیقتش، یعنی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بود. کار پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلم بدون امیرالمؤمنین و امام حسین علیهما السلام پیش نمی رود. از این جهت فرمود: «انا من حسین؛(3) من از حسین هستم.»

ص: 381

در اینجا پای همه می لرزد. ولی دستگاه امام حسین علیه السلام چیز دیگری است. مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: خلوصش خیلی مهم است. کسی که خالص باشد، با خود امام حسین علیه السلام محشور می شود. اگر ناخالص باشد، به او مزد می دهند. اگر کسی تباکی هم بکند، یعنی خود را به گریه کننده شبیه کند و ادای آن ها را در بیاورد، او هم بهره مند است. ببین گریه برای امام حسین علیه السلام چقدر اهمیت دارد که شبیه سازی آن هم ارزش دارد و به آن مزد می دهند! حتما سعی کنید در مجالس عزاداری امام حسین علیه السلام و زیارت عاشورا شرکت کنید.

اگر شما در کار امام حسین علیه السلام باشید، امام حسین علیه السلام هم در کار شماست. آن ها که با امام حسین علیه السلام رابطه ای ندارند، مغبون و پشیمان می شوند. دوستان اهل بیت علیهما السلام با اهل بیت محشور و بر پیامبر خدا وارد خواهند شد.

امام سجاد علیه السلام فرمودند: من أحبنا لله وردنا نحن و هو علی نبینا صلی الله علیه و آله و سلم هکذا وضم إصبعیه؛ (1)کسی که ما (اهل بیت) را برای خدا دوست بدارد، ما با او بر پیامبر مان صلی الله علیه و آله و سلم این چنین وارد می شویم و دو انگشت خود را کنار هم قرار دادند.

ص: 383

ص: 384

ابوالقاسم قمی، از علمای بزرگ حوزه علمیه قم بود و تهذیب نفس را در کنار تحصیل علم امری لازم می دانست و به آن اهتمام و عنایت ویژه ای داشت. عمده سلوک ایشان توجه به حق تعالی و تفکر در آیات و نعمت های الهی بود. تفکر در آیات الهی و مبدأ و معاد و توسل به اهل بیت عصمت و طهارت علیهما السلام ، سیره همیشگی ایشان بود. می فرمودند: هرچه هست در خانه اهل بیت ۔ صلوات الله علیهم أجمعین - است. ایشان را می توان یکی از نوادر بزرگ حوزه علمیه و دارای صفات و کمالات برجسته برشمرد که به مقامات و خیالات باطل دنیوی پشت پا زده بود. جلسات هفتگی ایشان که سرشار از معنویت و روحانیت بود، همه تشنگان معارف الهی را سیراب می کرد و به سیر الی الله رهنمون می ساخت. بالاخره پس از شصت سال تدریس و تهذیب و تربیت شاگردان بسیاری در سال 1376 شمسی در جوار رحمت حق آرمید.

فشارکی و شیخ فضل الله نوری نیز بهره مند گردید. از آن پس به ایران بازگشت و پس از چندی به قم هجرت نمود و حوزه علمیه بزرگ قم را بنیان گذاشت و مرجعیت تامه را عهده دار شد. در مکتب این فقیه بزرگ ، بزرگانی چون حضرت امام خمینی، آیت الله گلپایگانی، آیت الله اراکی، آیت الله خوانساری، آیت الله بهاء الدینی، آیت الله نجفی مرعشی تربیت یافتند که همه از فقها و مراجع عصر ما بودند.

ایشان از همان کودکی و نوجوانی مجذوب محبت حق تعالی بودند و از مجذوبان سالکی بودند که سیر خود را با محبت خدا و اهل بیت علیهما السلام و توسل به آن پاکان آغاز کردند. در ابتدا با بزرگانی همچون شیخ محمد تقی بافقی، شیخ غلامعلی قمی و آیت الله شاه آبادی، انس و معاشرت داشتند و بعد از طی مراحل توسل و جذبۂ حق با مرحوم آیت الله انصاری همدانی آشنا شدند و از جلسات ایشان بهره های زیادی بردند.

مرحوم دولابی پس از وصول به کمال و معرفت با تشکیل جلسات و رهنمودها، بذر محبت و اشتیاق و سیر الی الله را در دل های مشتاقان راه خدا می کاشتند و به حق خود را وقف راه خدا کرده بودند. جلسات ایشان انباشته از عشق و محبت خداوند و توحید و عرفان بود و در انقلاب دل ها به سوی خدا بسیار تأثیرگذار بود.

از ویژگی های مرحوم سیدهاشم رضوی عشق و توسل فوق العاده به حضرت بقیة الله علیه السلام بود که دیگران را هم به همین امر سفارش می نمود. ایشان فردی منزوی و گوشه گیر بود و حاضر نبود در اجتماع وارد شود و دوست داشت در گمنامی به سر برد. فقط برخی افراد که با ایشان آشنایی داشتند به محضر شان شرفیاب می شدند و از تذکرات و مباحث اخلاقی و معنوی ایشان بهره مند می شدند.

سید احمد کربلایی و مرحوم شیخ محمد بهاری قرار گرفت و از مصاحبت آن بزرگواران به درجات بلندی از معنویت و عرفان نائل آمد و شاگردان برجسته ای همچون علامه طباطبایی، سید هاشم حداد، سیدهاشم رضوی، آیت الله نجابت، آیت الله بهجت، آیت الله شیخ محمد تقی آملی و بزرگانی چند از محضر این عارف به نام بهره مند شدند.

ص: 394

إنک میت،110

إن مع العسر یسرا،246

إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صالح ،69

أو یتوب علیهم، 118

إهدنا الصراط المستقیم،204،147

إیاک نعبد و إیاک نستعین،138

بسم الله الرحمن الرحیم،314،117،81،51،29

تا الله لقد آثرک الله علینا و إن کنا لخاطئین،234

تبت یدا أبی لهب وتب،364

حبب إلیکم الإیمان وزینه فی قلوبکم،277،276،275

حتی إذا استیاس الرسل و ظنوا أنهم قد کذبوا،42

حریص علیکم بالمؤمنین رؤف رحیم، 237

خلق الإنسان، 107

خلق الإنسان من عجل،241،52

ذی قوة عند ذی العرش مکین،228،113

رب آړنی انظر إلیک،218

ربنا وسعت کل شیء رحمه و علما،51،46،45

سبحانک إنی کنت من الظالمین،38

سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی أ نفسهم،242

عباد الرحمن الذین یمشون علی الأرض هونا،319

عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا،70

ص: 396

علم القرآن،106

علم القرآن خلق الانسان،106،103

علمه البیان،106

عینا یشرب بها عباد الله یفجرونها تفجیرا،79

فبعزتک لأغوینهم أجمعین إلا عبادک منهم المخلصین،357

فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظا،309،301،33

فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءکم،380

فقولا له قولا لینا لعله یتذکر،97

فلا تزکوا أنفسکم،302

فلا تسألن مالیس لک به علم،323

فلله الحجة البالغة،55

فلما قضی زید وطرا،147

فلما ء اسفونا انتقمنا منهم فأغرقناهم أجمعین،69

فلو لا أنه کان من المسبحین للبث فی بطنه،38

فنادی فی الظلمات...،38

فوکزه موسی فقضی علیه،102

فهذا یوم البعث،84،83

فیها ما تشتهیه الأنفس و تلد الأعین،335

قالت الأعراب ءامنا قل لم تؤمنوا،304

قد افلح من تزکی،301

قره عین لی و لک،232

ص: 397

قل اریتم ان أهلکنی الله، 117

قل إنما أعظکم بواحدة أن تقوموا لله، 137

قل هو الرحمن ...، 117

قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم، 288، 315

کان الله غفورا رحیما، 43، 290

کل جزب بما لدیهم فی حون، 78

کلما رزقوا منها من ثمرة رزقا، 225

کهیعص، 156

لا إکراه فی الدین، 304

لا تثریب علیکم الیوم یغفر الله، 235

لا خوف علیهم ولا هم یحزنون، 338

لا خوف علیهم و لا هم صراطک المستقیم، 284، 357

لا یسئل عما یفعل وهم یسئلون، 286

العلک باخع نفسک ألا یکونوا مؤمنین، 370

لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة، 17، 18

لن ترانی یا موسی، 170

لیجزی الصادقین بصدقهم و یعذب المنافقین، 117

ما أصابک من حسنة فمن الله، 198

ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید، 344

تفحت فیه من روحی،60

و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما، 320

ص: 398

و إذا سمعوا اللغو اعرضوا عنه، 320

و الذی إذا فعلوا فاحشة أو ظلموا، 238

و الذین کفروا أولیاء هم الطاغوت، 274

و أما السائل فلا تنهر،40، 256

و إما یئزغنک من الشیطان نزع، 359

و جحدوا بها واستیقنتها انفسهم، 98

و جعلنا من الماء کل شیء حی ، 155

وجیء یؤمئذ بجهنم یؤمئذ، 326

و ذا النون إذ ذهب، مغاضبا، 164

و ذکر اسم ربه و فصلی، 302

و رحمتی وسعت کل شیء، 51

ورفعنا لک ذکرک، 366

و سقاهم ربهم شرابا طهورا، 81

و عباد الرحمن الذین یمشون علی الأرض، 318

و فی آنفسکم أفلا تبصرون.، 85،86

و قد خلقتک من قبل و لم تک شیئا، 61

و قد خلقکم أطوارا، 287

و کان الإنسان عجولا، 52

و کره إلیکم الکفر والفسوق و العصیان، 278، 282

وکلهم ، آتیه یوم القیامة فردا ،60

ولا یزالون مختلفین إلا من رحم ربک، 35، 308

ص: 399

و لذلک خلقهم، 35

ولسوف یعطیک ربک فترضی، 70، 323

و لکن الله یزکی من یشاء 302

و لم یک من المشرکین، 228

وما أرسلناک إلا رحمة للعالمین، 32، 71، 72، 109، 111، 174، 176، 309، 322

و ما أصابکم من مصیبة فیما کسبت أیدیکم، 382

و ما تلک بیمینک یا موسئ، 245

و ما کان الله لیعدهم و أنت فیهم، 68

و من یخرج من بیته مهاجرا إلی الله، 204

ومن یطع الله و الرسول فأولئک مع الذین، 147

و هو الذی یقبل التوبة عن عباده، 288

هل أتی علی الإنسان حین من الدهر، 61

هل جزاء الإحسان إلا الإحسان، 29

یا ایها الذین آمنوا اصبروا وصابروا و رابطوا، 397

یبدل الله سیئاتهم حسنات، 319

یجبهم و یحبونه، 45، 154

یرسل علیکما شواط من نار، 177

یسبحون اللیل والنهار لا یفترن، 362

یعلمون ظاهرا من الحیاة الدنیا و هم عن الآخرة، 239

یوم یفر المرو من آخیه و أمه، 326

الآن وقد عصیت قبل، 113

ص: 400

إذا رأیتم المومن صموتافادنوامنه، 248

إذا رأیت مولای ذنوبی و فزعت، 197، 356

إذا عمت البلدان الفتن فعلیکم بقم، 297

إذا کانت محاسن الرجل أکثر من مساویه، 316

إذا کان یوم القیامة نشرالله تبارک و تعالی، 240، 233، 344

إذاً والله فزنا و سعدنا، 325

آرحم من کل رحیم، 342

ارحم نفسک وارحم خلق الله، 312

ارحموا من فی الأرض یرحمکم من فی السماء، 314

اسئلک حب کل عمل یوصلنی إلی قربک، 280

اسئلک حبک وحب من یحبک، 148

اساس الإسلام حبی و حب أهل بیتی، 151، 154، 192، 373

اسال الله الجنة، 298

إشتاقت الجنة إلی أربع من النساء، 103

أشهد انک جاهدت فی الله حق جهاده، 64

أشهد أن محمدا عبده و رسوله، 109

اعرف الناس بالله أعذرهم للناس، 210

أفضل الأعمال بعد الصلاة إدخال السرور، 184

افلا تاب فی بیته، 343

أکبر الکبائر سوء الظن بالله، 44

ص: 402

أکثر أهل الجنة البله، 187

أکرموا البقر فإنه سید البهائم، 319

ألا أخبرکم عن أقوام لیسوا بأنبیاء ولا شهداء، 211

الأ و ان الحسین باب من أبواب الجنة، 376

الإعجاب یمنع من الازدیاد 199

الأناة من الله و العجلة من الشیطان، 53

الأ و من أحب علیا لا یخرج من الدنیا حتی، 299،80

البادیء بالسلام بریء من الکبر، 25

البخل جامع لمساوی العیوب و هو زمام، 182

الحب أساسی، 47، 191، 192

الحمدلله رب العالمین وصلی الله علی محمد، 50

الحمدلله علی کل نعمة، 157

الذی هو الحب و الحب هو الدین، 37، 141، 269، 276

السخاء من أخلاق الأنبیاء و هو عماد الایمان، 184

السخی قریب من الله، قریب من الجنة، 183

السلام علیک یا بنت رسول الله، 298

العلم علمان: مطبوع و مسموع، 87

اللهم اجعل غنای فی نفسی، 180

اللهم إنا لانعلم منه إلا خیراً، 257

اللهم إنک أنزلت فی کتابک، 255

ص: 403

اللهم إن مغفرتک ارجی من عملی، 330

اللهم إنی اسئلک برحمتک التی، 39

اللهم انی اسئلک حبک وحب من یحبک، 311

اللهم اهد قومی فإنهم لا یعلمون، 66،232

اللهم صل وحدته و آنس وحشته، 258

اللهم فاجعل نفسی ...، 64،151

المرء یحب القوم و لا یعمل بأعمالهم، 250

المرء مع من أحب، 250، 280

المستتر بالحسنة له سبعون ضعفا، 347

المستتر بالسیئة مغفور له، 354

المؤمن بشره فی وجهه و، 337

المومن حلو یحب الحلاوة، 186، 337

النار و لا العار، 262، 344

الناصب لنا أهل البیت لا یبالی صام، 283

إلهی إن عفوت فمن أولی منک بذلک، 355

إلهی عاملنا بفضلک و لا تعاملنا بعدلک، 123

إلهی فاسلک بنا سبل الوصول إلیک، 21

إلهی لم اعصک حین عصیتک و انا بربوبیتک جاحد، 279

إلهی لو أدخلتنی نارک لم اقل آنها نار، 239

أما القلب المشغول بالدنیا فله الشدة و البلاء، 213

ص: 404

اما و عزتی لولا ما سألتنی به لاطلت، 93

امرتنا بالإحسان إلی ما ملکت أیماننا، 40

أمرنی ربی بمداراة الناس، 310

أنا قلب الله الواعی، 132

إن العبادة ثقیل علی الشیعة، 282

إن الله أوحی إلی داؤد ان العبد، 335

إن الله خلق آدم علی صورته، 260

إن الله خلق یوم خلق السموات والأرض، 341

إن الله عزوجل رحیم یحب کل رحیم، 310

إن الله یدفع بمن یصلی من شیعتنا، 88

إنا لنصافح اکفا نری قطعها، 354

أنا مثل الذرة أو دونها، 198

انا مدینة العلم و علی بابها، 234

انا من حسین، 381

إنا و شیعتنا خلقنا من الحلاوۃ، 336

إن أهل قم یحاسبون فی حفرهم، 290

انتم السبیل الاعظم انتم الصراط الاقوم، 203

انت مع من احببت، 251

أنت عطشان والله لا أذوق الماء حتی تشرب، 73

انتم فی الجنة، 298

ص: 405